Φιλοσοφία
Φιλοσοφία(«αγάπη για τη σοφία») θεωρείται ότι είναι η μελέτη γενικών και θεμελιωδών ερωτημάτων ή προβλημάτων που αφορούν τους εαυτούς μας και τον κόσμο, όπως αυτών σχετικά με την ύπαρξη, τη γνώση, τις αξίες, τη λογική, το μυαλό και τη γλώσσα.
Για να φιλοσοφήσουμε λοιπόν, πρέπει προηγουμένως να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πώς ακριβώς χρησιμοποιούνται αυτές οι λέξεις και τι σημαίνουν, να προσπαθήσουμε να τις μελετήσουμε συστηματικά απομονώνοντας τα κοινά και σταθερά στοιχεία των σημασιών τους. Θα πρέπει να προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιον ορισμό που θα μας επιτρέπει να μη συγχέουμε τη μία με την άλλη έννοια, χωρίς σαφή σύλληψη των εννοιών που εκφράζουν αυτές οι λέξεις, δε γίνεται να προχωρήσουμε στη διερεύνηση των φιλοσοφικών προβλημάτων.
Η φιλοσοφία ως δραστηριότητα
Η φιλοσοφία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια δραστηριότητα και για να καταλάβετε τι είναι, πρέπει να ασχοληθείτε με τα διάφορα είδη των φιλοσοφικών προβλημάτων, ερωτήσεων και επιχειρημάτων.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη φιλοσοφία ως τη δραστηριότητα της εξεύρεσης του σωστού τρόπου σκέψης για τα πράγματα.
Η φιλοσοφία με αυτή την έννοια είναι σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητές της,
είναι το να μάθετε πως να σκέφτεστε.
Είναι σκέψη(να ασχολείστε ενεργά με αυτές τις ερωτήσεις), αυτοδιάλογος(να προβληματίζεστε με αυτές, διατυπώνοντας τις δικές σας σκέψεις σχετικά με αυτές) και διάλογος(εξετάζοντας πώς μπορείτε να υπερασπιστείτε αυτές τις σκέψεις ως απάντηση σε εκείνους που δεν συμφωνούν μαζί σας).
Η φιλοσοφία χρειάζεται κατανόηση, κριτική αξιολόγηση και αμφισβήτηση.
Δεν µένει στο επίπεδο της απλής περιέργειας αλλά γίνεται σοβαρή, µεθοδική και συστηµατική ενασχόληση.
Φιλοσοφία, αμφισβήτηση και λογική
Oι φιλόσοφοι, μας καλούν να επιχειρήσουμε να αιτιολογήσουμε ακόμη και τις πιο βασικές μας πεποιθήσεις, αυτές που αποκτήσαμε από την εμπειρία μας ή από την οικογένειά μας, το σχολείο μας, τους δασκάλους και τους φίλους μας, αλλά και αυτές που δεχόμαστε ως προϋποθέσεις, όταν ξεκινούμε τη μελέτη της επιστήμης. Όσο παράδοξο και ακραίο κι αν ακούγεται μερικές φορές το αίτημά τους για αιτιολόγηση, οφείλουμε να προσπαθήσουμε να το ικανοποιήσουμε. Ακόμη κι αν αποτύχουμε, καλό είναι να ξέρουμε γιατί αποτύχαμε. Πρέπει να δούμε μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε και έτσι να ανιχνεύσουμε τα όρια των λογικών μας ικανοτήτων.
Η κριτική στάση που υιοθετούν οι φιλόσοφοι απέναντι σε καίρια ζητήματα θεωρείται από αρκετούς και επικίνδυνη, εφόσον κλονίζει τις βεβαιότητές μας και ενδεχομένως υπονομεύει την πίστη μας στη θρησκεία, στις παραδόσεις αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς της κοινωνίας μας.
Γι’αυτόν τον λόγο η φιλοσοφία είναι δύσκολη ακριβώς επειδή θέτει ερωτήσεις σχετικά με πράγματα που συνήθως θεωρούμε δεδομένα ενώ συνεχίζουμε τη ζωή μας.
Η φιλοσοφία είναι η διαδικασία της προσπάθειας εξεύρεσης απαντήσεων, χρησιμοποιώντας συλλογισμούς και όχι αποδοχή χωρίς αμφισβήτηση συμβατικών απόψεων ή παραδοσιακής εξουσίας.
Οι πρώτοι φιλόσοφοι, στην αρχαία Ελλάδα και την Κίνα, ήταν στοχαστές που δεν ήταν ικανοποιημένοι με τις καθιερωμένες εξηγήσεις που παρέχονταν από τη θρησκεία, την παράδοση και τα έθιμα και αναζητούσαν απαντήσεις που είχαν λογικές αιτιολογήσεις.
Καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι ζούσαν στον κόσμο προϋποθέτει συγκεκριμένους τρόπους σκέψης για πράγματα που, αφού τα βγάλαμε στο φως και τα εξετάσαμε, φαίνονται σαφώς και ολέθρια λάθος.
Θα πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε αν ίσως σκεφτόμαστε και ενεργούμε στον κόσμο με τρόπους που θα φαίνονται τρελοί στις επόμενες γενιές.
Φιλοσοφία και επιστήμη
Οι φιλόσοφοι δε διστάζουν να μας υπενθυμίζουν ότι οι αισθήσεις μας, αλλά και η λογική μας, συχνά σφάλλουν και ότι όσα δεχόμαστε ως προφανή στην καθημερινή μας ζωή δεν αποκλείεται να αλλάξουν, όπως πολλές φορές αλλάζουν και οι αρχές που κατευθύνουν τις επιστημονικές έρευνες.
Η φιλοσοφία λοιπόν έρχεται “πριν” από τις επιστήμες -για να τις βοηθήσει να θεμελιώσουν τις αρχές τους, να προσδιορίσουν καλύτερα τις έννοιές τους και να οργανώσουν τις μεθόδους τους, ώστε να διευκολυνθεί το έργο τους -αλλά και “μετά” από αυτές – για να συνοψίσει και να ερμηνεύσει τα πορίσματα των ερευνών τους.
Συχνά η σχέση μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας είναι ένα πάρε-δώσε, με τις ιδέες της μιας να πληροφορούν την άλλη.
Η φιλοσοφία δεν αφορά απλώς τις ιδέες – είναι ένας τρόπος σκέψης. Συχνά δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις, και διαφορετικοί φιλόσοφοι συχνά καταλήγουν σε ριζικά διαφορετικά συμπεράσματα στις έρευνές τους σε ζητήματα που η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει.
Ιστορικά, η φιλοσοφία περιλάμβανε όλα τα σώματα γνώσης, η «φυσική φιλοσοφία» περιλάμβανε την αστρονομία, ιατρική και φυσική που πλέον είναι επιστήμες.
Η ανάπτυξη των σύγχρονων ερευνητικών πανεπιστημίων οδήγησε την ακαδημαϊκή φιλοσοφία και άλλους κλάδους στην εξειδίκευση. Έκτοτε, διάφοροι τομείς έρευνας που αποτελούσαν παραδοσιακά μέρος της φιλοσοφίας έγιναν ξεχωριστοί ακαδημαϊκοί κλάδοι και συγκεκριμένα οι κοινωνικές επιστήμες όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η γλωσσολογία και η οικονομία.
Φιλοσοφία και το εκάστοτε θέμα της
Φαίνεται ότι σε οποιονδήποτε τομέα μπορούμε πάντα να κάνουμε ένα βήμα πίσω από την έρευνά μας, να προσπαθήσουμε να έχουμε μια σαφή εικόνα του πλαισίου ή του συνόλου των προϋποθέσεων που διαμορφώνει την έρευνά μας και να αναρωτηθούμε αν αυτό το πλαίσιο είναι το καλύτερο για το θέμα υπό έρευνα.
Αυτή είναι η διάκριση μεταξύ του να ασχολείσαι πραγματικά με κάποιο θέμα και να ασχολείσαι με τη φιλοσοφία αυτού του θέματος.
Οι προκλήσεις στον τρόπο σκέψης μας μπορούν είτε να προέρχονται από μέσα, όπως σε περιπτώσεις που συνειδητοποιούμε ότι το πλαίσιο που χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε πράγματα είναι ασταθές ή μπερδεμένο, ή από έξω, όπως όταν οι γρίφοι και τα ανεξήγητα γεγονότα με τα οποία ο κόσμος αντιμετωπίζει τον σημερινό μας τρόπο σκέψης γίνονται τόσο διαδεδομένα που αναγκαζόμαστε να αναζητήσουμε ένα νέο πλαίσιο που θα έχει καλύτερη αίσθηση των πραγμάτων, δηλαδή προσπαθούμε να προσδιορίσουμε τις προϋποθέσεις που ενημερώνουν την έρευνά μας και να σκεφτούμε αν είναι οι καλύτερες.
Η σχέση μεταξύ των ευρημάτων που μας παρέχουν τροφή για σκέψη και της επακόλουθης σκέψης που τα τροφοδοτεί, είναι περίπλοκη – και αυτό το είδος σχέσης μπορεί να κάνει τα όρια μεταξύ φιλοσοφίας και άλλων θεμάτων θολά.
Φιλοσοφικός διάλογος
Στη φιλοσοφία, καταβάλλουμε ιδιαίτερη προσπάθεια να σκεφτούμε τα αποδεικτικά στοιχεία, τους λόγους που υποδεικνύουν τα στοιχεία για την σκέψη και δράση μας, το συμπέρασμα που βγάζουμε από τη στάθμιση αυτών των λόγων και τη μετάβαση μεταξύ καθενός από αυτά τα στάδια και τα επόμενα, όσο πιο σαφή και αδιαμφισβήτητα μπορούμε.
Οι φιλόσοφοι περνούν το χρόνο τους προσπαθώντας να βρουν αποδείξεις και αλυσίδες συλλογισμού που μας οδηγούν στο σωστό τρόπο σκέψης για κάτι, όταν κάνουν φιλοσοφικό διάλογο δεν προσπαθούν να «κερδίσουν» μια συζήτηση στα μάτια του κόσμου ή να προσβάλουν τον αντίπαλό τους.
Σαν απάντηση στα επιχειρήματα κάποιου, μπορεί να κινηθούν για να υπερασπιστούν, να διευκρινίσουν ή να τροποποιήσουν τις απόψεις τους. Όταν κάνουμε φιλοσοφία, οι συνομιλιτές με τους οποίους προσπαθούμε να μοιραστούμε τις απόψεις μας δεν χρειάζεται να είναι πραγματικοί ή παρόντες, αλλά ίσως να προσπαθούμε να ξεκαθαρίσουμε ή να πείσουμε τον εαυτό μας για μια άποψη ως απάντηση σε κάποιες αμφιβολίες ή ερωτήσεις που έχουμε οι ίδιοι, ή μπορεί να σκεφτόμαστε πώς ένας προηγούμενος φιλόσοφος ή κάποια άλλη προσωπικότητα θα μπορούσε να αντιδράσει στις απόψεις που έχουμε και στους λόγους που τις υποστηρίζουμε. Αυτή η διαδικασία διαμόρφωσης και άρθρωσης των απόψεών μας ως απάντηση σε πραγματικούς ή φανταστικούς άλλους, έτσι ώστε όχι μόνο να κατανοούμε καλύτερα τις δικές μας απόψεις, αλλά να εξηγούμε στους άλλους γιατί είναι οι σωστές, είναι κεντρική στη φιλοσοφία.
David Hume για την φιλοσοφία
Ο David Hume είχε μια σκεπτικιστική άποψη για τις προοπτικές της φιλοσοφίας, για τον Hume ο πιο σημαντικός περιορισμός στη φιλοσοφία είναι ότι πρέπει να παραμείνει απόλυτα πιστή σε ό, τι μας λέει για τον κόσμο η εμπειρία μας, αλλά υποστήριξε ότι η φιλοσοφία μπορεί να δείξει μόνο πώς τυχαίνει να σκεφτόμαστε για τον κόσμο, όχι αν αυτό αντιστοιχεί στον τρόπο που είναι ο κόσμος.
Ο Hume πίστευε ότι όταν εξετάζουμε τα πράγματα προσεκτικά, η εμπειρία μας για τον κόσμο δεν μας λέει σχεδόν τίποτα από όσα νομίζουμε. Η σκέψη μας μπορεί να αποκαλύψει μόνο τις ιδιαίτερες συνήθειες που τυχαίνει να συνδέουμε ιδέες και να βγάζουμε συμπεράσματα, με βάση τις εντυπώσεις μας για τον κόσμο(όπως ο χώρος, ο χρόνος και η αιτιώδης συνάφεια/αιτιότητα). Το αν αυτές οι συνήθειες σκέψης ανταποκρίνονται καλά στον τρόπο που ο κόσμος είναι στην πραγματικότητα, είναι κάτι που δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε.
Έτσι, για εκείνον το εγχείρημα της προσπάθειας να προχωρήσουμε προς τον «καλύτερο» τρόπο σκέψης για τα πράγματα είναι μάταιο. Παρόλο που θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια σαφή εικόνα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε για τα πράγματα, ο Hume πίστευε ότι απλά δεν μπορούμε απαντήσουμε το ερώτημα “αν αυτός ο τρόπος σκέψης κάνει καλή ή κακή δουλειά στην εκπροσώπηση του κόσμου.”
Immanuel Kant για την φιλοσοφία
Ο Immanuel Kant είπε περίφημα ότι η φιλοσοφία του Hume τον ξύπνησε από τον δογματικό του λήθαργο, έθεσε στον εαυτό του το καθήκον να δείξει ότι η φιλοσοφία θα μπορούσε να αποκαλύψει κάτι περισσότερο από τους αυθαίρετους κανόνες και τα πρότυπα που ακολουθεί η σκέψη μας, ο σημαντικός ισχυρισμός του είναι ότι οι κανόνες και τα πρότυπα που η σκέψη μας ακολουθεί είναι επίσης οι κανόνες και τα πρότυπα που ακολουθεί ο κόσμος που σκεφτόμαστε, πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει επειδή η ιδέα ενός κόσμου που δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες και τα πρότυπα του μυαλού μας είναι αδιανόητος. Ο κόσμος πρέπει να συμμορφώνεται με τους κανόνες που ακολουθεί η σκέψη μας, γιατί αποδεικνύεται ότι οι ίδιοι κανόνες εκφράζουν τι χρειάζεται για να υπάρχει ένας κόσμος παρών για να σκεφτούμε. Τι σημαίνει να υπάρχει ένας κόσμος; Σημαίνει ότι κανόνες (όπως ο χώρος, ο χρόνος και η αιτιώδης συνάφεια/αιτιότητα), αναγκαστικά υπάρχουν στην πραγματικότητα και όχι μόνο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, διότι μόλις προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε αυτήν τη δυνατότητα, ενός κόσμου να υπάρχει χώρις αυτούς, δεν σκεφτόμαστε πλέον κάτι που μπορούμε να ονομάσουμε κόσμο, ένας κόσμος χωρίς αυτούς είναι αδιανόητος, δεν μπορεί να υπάρξει, δηλαδή και μόνο πού έχουμε την εμπειρία ενός κόσμου η ύπαρξη αυτών των κανόνων προϋποτίθεται, εξαιτίας αυτού, ο σωστός τρόπος σκέψης για τα πράγματα, για τον Kant, είναι ο τρόπος που τελικά θα μας οδηγούσε η ορθολογική σκέψη, αν την ακολουθούσαμε στα σωστά συμπεράσματά της, πολλά από τα σημαντικά πρότυπα στον τρόπο σκέψης μας για τον κόσμο είναι ακριβώς οι σωστοί για να μας φέρουν σε επαφή με τον κόσμο.
Hilary Putnam για την φιλοσοφία
Ο Hilary Putnam λέει, η φιλοσοφία χρειάζεται όραμα και επιχειρήματα. Υπάρχει κάτι απογοητευτικό σε ένα φιλοσοφικό έργο που περιέχει επιχειρήματα, όσο καλά κι αν είναι, τα οποία δεν εμπνεύστηκαν από κάποιο γνήσιο όραμα. Και κάτι απογοητευτικό σε ένα φιλοσοφικό έργο που εμπεριέχει ένα όραμα, με έμπνευση, που δεν υποστηρίζεται από επιχειρήματα.
Χρειάζεται να κάνουμε περισσότερα από το να προσπαθήσουμε απλώς να εντοπίσουμε και να αξιολογήσουμε τις προκείμενες προτάσεις που χρησιμοποιεί καποίος για να δούμε αν είναι έγκυρο το επιχείρημα του. Νομίζω ότι πρέπει επίσης να σκεφτούμε το όραμα, τη μεγάλη εικόνα που εμπνέει αυτό το επιχείρημα. Τι πραγματικά προσπαθεί να πει το άτομο που προβάλλει το επιχείρημα; Τι προσπαθεί πραγματικά να καταφέρεί; Και μπορούμε ίσως να κάνουμε καλύτερη δουλειά διατυπώνοντας καλύτερα αυτό που προσπαθεί να πεί.
Karl Jaspers για την φιλοσοφία
Ο Karl Jaspers είπε “Φιλοσοφία θα πει: να βρίσκεσαι καθ’ οδόν. Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της, και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα”.
Οι κλάδοι της φιλοσοφίας
Σήμερα, οι κύριοι κλάδοι/υποπεδία της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας είναι:
1.Η Μεταφυσική(Metaphysics) που ασχολείται με τη θεμελιώδη φύση της πραγματικότητας και τα γενικά της χαρακτηριστικά όπως η ύπαρξη, ο χρόνος, τα αντικείμενα και οι ιδιότητές τους, τα σύνολα και τα μέρη τους, τα γεγονότα, οι διαδικασίες, η αιτιότητα και η σχέση νου και σώματος.
Η μεταφυσική περιλαμβάνει την κοσμολογία, τη μελέτη του κόσμου στο σύνολό του και την οντολογία, τη μελέτη του είναι.
Προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως, Ποια είναι η φύση του “ότι υπάρχει”; Γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτα; Υπάρχει ψυχή;
2.Η Επιστημολογία(Epistemology) που μελετά τη φύση της γνώσης και της πεποίθησης
άρα εξετάζει τη γνώση, αν είναι καν δυνατόν να έχουμε γνώση, τα είδη και τις πηγές της γνώσης, συμπεριλαμβανομένης της αντιληπτικής εμπειρίας, του λόγου, της μνήμης και της μαρτυρίας. Διερευνά επίσης ερωτήματα σχετικά με τη φύση της αλήθειας, την πεποίθηση, τη δικαιολόγηση και τον ορθολογισμό.
Προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως: Τι είναι γνώση; Ποια είναι η φύση της γνώσης; Τι είναι αυτό που καθορίζει αν κάποιος γνωρίζει κάτι ή όχι; Έχουμε γνώση; Μπορούμε να έχουμε κάποια γνώση;
3.Η Λογική(Logic) που είναι η μελέτη του συλλογισμού και της επιχειρηματολογίας, οι κανόνες τεκμηρίων που επιτρέπουν σε κάποιον να βγάλει συμπεράσματα από προτάσεις που είναι σαν μια μαθηματική απόδειξη.
Οι τύποι συλλογισμού περιλαμβάνουν τον παραγωγικό, τον επαγωγικό και τον απαγωγικό
και οι τύποι λογικής περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την μαθηματική λογική, φιλοσοφική λογική, λογική μονταλότητας, υπολογιστική λογική, προτασιακή λογική και μη κλασικές λογικές.
Η λογική θα μπορούσε να θεωρηθεί ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφίας, αλλά για τους περισσότερους φιλοσόφους είναι κυρίως το όργανο της ορθής νόησης, το οποίο είναι απαραίτητο όχι μόνο για κάθε μορφή φιλοσοφικής δραστηριότητας, αλλά και για όλες τις επιστήμες.
Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι ότι η φιλοσοφική λογική, σε αντίθεση με τα μαθηματικά, εκφράζεται με λέξεις και όχι με αριθμούς ή σύμβολα και υπόκειται σε όλες τις ασάφειες και λεπτότητες που είναι εγγενείς στη γλώσσα. Η κατασκευή ενός αιτιολογημένου επιχειρήματος περιλαμβάνει τη χρήση της γλώσσας προσεκτικά και με ακρίβεια, εξετάζοντας τις δηλώσεις και τα επιχειρήματά μας για να βεβαιωθούμε ότι σημαίνουν αυτό που νομίζουμε ότι εννοούν. Και όταν μελετάμε τα επιχειρήματα των άλλων, πρέπει να αναλύουμε όχι μόνο τα λογικά βήματα που κάνουν, αλλά και τη γλώσσα που χρησιμοποιούν.
Οι επόμενοι τρεις κλάδοι είναι συνδέδεμενα θέματα, υπό τους γενικούς τίτλους της θεωρίας αξίων(αξιολογία(axiology)) και της πρακτικής φιλοσοφίας, καθώς περιλαμβάνουν μια κανονιστική ή αξιολογική πτυχή, αναζήτηση και αξιολόγηση αξιών που θα ρυθμίσουν τις ενέργειές μας και θα μας καθοδηγήσουν στην οργάνωση της ζωής μας.
4.Η Ηθική/Τα ήθη(Morality/Ethics) που μελετά τι συνιστά καλή και κακή συμπεριφορά, σωστές και λάθος ηθικές αξίες και το καλό και το κακό. Οι κύριες έρευνές του περιλαμβάνουν τον τρόπο ζωής μιας καλής ζωής και τον προσδιορισμό προτύπων ηθικής. Περιλαμβάνει επίσης τη διερεύνηση του κατά πόσον υπάρχει ή όχι ο καλύτερος τρόπος ζωής. Οι κύριοι κλάδοι της ηθικής είναι η κανονιστική ηθική, η μετα-ηθική και η εφαρμοσμένη ηθική.
5.Η Αισθητική(Aesthetics) που μελετά τη φύση της τέχνης, την ομορφιά, το γούστο, την απόλαυση, τις συναισθηματικές αξίες, την αντίληψη και τη δημιουργία και εκτίμηση της ομορφιάς. Ορίζεται ακριβέστερα ως η μελέτη της αίσθησης ή αισθητηριακών συναισθηματικών αξιών, που μερικές φορές ονομάζονται κρίσεις συναισθημάτων και γούστου. Τα κυριότερα τμήματα της είναι η θεωρία της τέχνης, η λογοτεχνική θεωρία, η θεωρία του κινηματογράφου και η θεωρία της μουσικής.
6.Η Πολιτική φιλοσοφία(Political Philosophy) που είναι η μελέτη της κυβέρνησης, της οργάνωσης και της σχέσης ατόμων (ή οικογενειών και ομάδων) με κοινότητες συμπεριλαμβανομένου του κράτους. Περιλαμβάνει ερωτήματα σχετικά με τη δικαιοσύνη, το δίκαιο, την ιδιοκτησία, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη.
Άλλα αξιοσημείωτα υποπεδία περιλαμβάνουν τη φιλοσοφία της επιστήμης, τη φιλοσοφία της γλώσσας, τη φιλοσοφία της θρησκείας, τη φιλοσοφία της ιστορίας και τη φιλοσοφία του νου.
Οι κλάδοι/υποπεδία της φιλοσοφίας μερικές φορές μπορούν να εμπλέκοντε μεταξύ τους και να εμπλέκοντε με άλλους τομείς όπως η επιστήμη, η θρησκεία ή τα μαθηματικά.
Όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε τι είναι η φιλοσοφία, αναπόφευκτα μιλάμε μεταφιλοσοφικά.
Μεταφιλοσοφία
Η μεταφιλοσοφία, που μερικές φορές αποκαλείται φιλοσοφία της φιλοσοφίας, θεωρείται ότι είναι «η διερεύνηση της φύσης της φιλοσοφίας». Η θεματολογία της περιλαμβάνει τους στόχους της φιλοσοφίας, τα όρια της φιλοσοφίας και τις μεθόδους της. Η μεταφιλοσοφία ρωτάει τι είναι η ίδια η φιλοσοφία, τι είδους ερωτήσεις πρέπει να κάνει, πώς θα μπορούσε να τις θέσει και να τις απαντήσει και τι μπορεί να πετύχει κάνοντας τες.
Κομμάτι της φιλοσοφίας ή πάνω από αυτήν;
Θεωρείται από ορισμένους ως θέμα χωριστά ή προγενέστερο και προπαρασκευαστικό της φιλοσοφίας, πάνω ή πέρα από αυτήν, κάποιοι πιστεύουν ότι είναι πιο θεμελιώδες εγχείρημα από την ίδια τη φιλοσοφία, άλλοι βλέπουν τη μεταφιλοσοφία ως εγγενώς μέρος της φιλοσοφίας, ή αυτόματα μέρος της και προτιμάν τον όρο «φιλοσοφία της φιλοσοφίας» αντί για «μεταφιλοσοφία», καθώς αποφεύγει την έννοια μιας ανώτερης δραστηριότητας που κοιτάζει υποτιμητικά την φιλοσοφία, ενώ άλλοι υιοθετούν κάποιο συνδυασμό αυτών των απόψεων.
Οι κλάδοι της μεταφιλοσοφίας
Πολλοί επιμέρους κλάδοι της φιλοσοφίας έχουν το δικό τους κλάδο «μεταφιλοσοφίας», με παραδείγματα η μετα-αισθητική, η μετα-επιστημολογία, η μετα-ηθική και η μεταμεταφυσική (μετα-οντολογία).
Ποίοι είναι οι στόχοι της φιλοσοφίας;
Μερικοί φιλόσοφοι όπως οι υπαρξιστές(existentialists) και οι πραγματιστές(pragmatists) πιστεύουν ότι η φιλοσοφία είναι σε τελική ανάλυση μια πρακτική αρχή που θα πρέπει να μας βοηθήσει να ζήσουμε ουσιαστικές και ευτυχισμένες ζωές, άλλοι όπως οι αναλυτικοί(analytic) φιλόσοφοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να μας βοηθήσει να βρούμε την αλήθεια και την γνώση, βλέπουν τη φιλοσοφία ως μια τεχνική, τυπική και εξ ολοκλήρου θεωρητική επιστήμη, με στόχους όπως «η αδιάφορη επιδίωξη της γνώσης για για χάρη της ίδιας της γνώσης», άλλοι θεωρούν ότι ο στόχος της είναι να μας βοηθήσει να βρούμε την καλοσύνη και την δικαιοσύνη, άλλοι θεωρούν ότι ο στόχος της είναι να μας βοηθήσει να έχουμε κατανόηση και σοφία, άλλοι μπορεί να πούν ότι όλοι οι παραπάνω είναι στόχοι που η φιλοσοφία πρέπει να έχει και άλλοι διαφωνούν με όλους αυτούς τους
στόχους, κάποιοι μάλιστα λένε ότι δεν έχει καν νόημα να μιλάμε για τον στόχο της φιλοσοφίας.
Ποία είναι τα όρια της φιλοσοφίας;
Ενώ υπάρχει κάποια συμφωνία ότι η φιλοσοφία περιλαμβάνει γενικά ή θεμελιώδη θέματα, δεν υπάρχει σαφής συμφωνία για μια σειρά ζητημάτων οριοθέτησης, όπως:
1.Ορισμένοι συγγραφείς λένε ότι η φιλοσοφική έρευνα είναι δεύτερης τάξης, έχοντας ως θέμα τις έννοιες, τις θεωρίες και τις προϋποθέσεις, ότι είναι «σκέψη για τη σκέψη», ότι οι φιλόσοφοι μελετούν, αντί να χρησιμοποιούν, τις έννοιες που δομούν τη σκέψη μας.
Ωστόσο, άλλοι προειδοποιούν ότι αυτό δεν είναι πάντα ξεκάθαρο: τα φιλοσοφικά προβλήματα μπορεί να εξημερωθούν από την πρόοδο μιας αρχής και η λειτουργία μιας αρχής μπορεί να επηρεαστεί από τον φιλοσοφικό προβληματισμό.
Δεύτερης τάξης θα πει ανάλυση και κριτική των θεωριών και των προϋποθέσεων των θεωριών
ενώ πρώτης τάξης θα πει άκριτη χρήση των θεωριών.
2.Μερικοί φιλόσοφοι, όπως οι αναλυτικοί(analytic) φιλόσοφοι, υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία διαφέρει από την επιστήμη στο ότι τα ερωτήματά της δεν μπορούν να απαντηθούν εμπειρικά, δηλαδή με παρατήρηση ή πείραμα και τα εμπειρικά ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν από την επιστήμη, όχι τη φιλοσοφία, αυτό είναι ένα είδος μεταφιλοσοφικού μη-νατουραλισμού (metaphilosophical non-naturalism).
Ωστόσο, ορισμένες σχολές της σύγχρονης φιλοσοφίας, όπως οι πραγματιστές(pragmatists) και οι νατουραλιστές επιστημολόγοι(naturalist epistemologists), υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία πρέπει να συνδέεται με την επιστήμη και πρέπει να είναι επιστημονική με την ευρεία έννοια αυτού του όρου, «προτιμώντας να βλέπουν τον φιλοσοφικό προβληματισμό ως συνεχή, με την καλύτερη πρακτική εκμετάλλευση οποιουδήποτε τομέα διανοητικής έρευνας» ή ότι τουλάχιστον οι φιλόσοφοι πρέπει να δίνουν προσοχή στην επιστήμη επειδή μπορεί να μας πει πολλά για τις παραδοσιακές φιλοσοφικές συζητήσεις, αυτή είναι η αδύναμη εκδοχή του μεταφιλοσοφικού νατουραλισμού(metaphilosophical naturalism), η ισχυρή εκδοχή λέει ότι η επιστήμη μπορεί να υποκαταστήσει τη φιλοσοφία σε ορισμένες φιλοσοφικές συζητήσεις και οι άλλες συζητήσεις, που η επιστήμη δεν μπορεί να βοηθήσει, δεν αξίζει καν να συνεχιστούν.
3.Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία διαφέρει από τη θρησκεία στο ότι δεν αφήνει χώρο για πίστη ή αποκάλυψη: ότι η φιλοσοφία δεν προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις κάνοντας έκκληση σε αποκάλυψη, μύθο ή θρησκευτική γνώση οποιουδήποτε είδους, αλλά αντ’ αυτού χρησιμοποιεί τη λογική. Ωστόσο, φιλόσοφοι και θεολόγοι όπως ο Thomas Aquinas και ο Peter Damian έχουν υποστηρίξει ότι η φιλοσοφία είναι η «δούλα της θεολογίας».
Ποίες είναι οι μέθοδοι της φιλοσοφίας;
Η φιλοσοφική μέθοδος ή μεθοδολογία είναι η μελέτη του πώς να κάνουμε φιλοσοφία. Μια κοινή άποψη μεταξύ των φιλοσόφων είναι ότι η φιλοσοφία διακρίνεται από τους τρόπους που ακολουθούν οι φιλόσοφοι στην αντιμετώπιση των φιλοσοφικών ερωτημάτων. Δεν υπάρχει μόνο μία μέθοδος που χρησιμοποιούν οι φιλόσοφοι για να απαντήσουν σε φιλοσοφικά ερωτήματα, διαφορετικές μέθοδοι είναι κατάλληλες για διαφορετικούς στόχους, επομένως εξαρτάται σε ποια ερώτηση προσπαθείτε να απαντήσετε.
Ωστόσο, υπάρχουν μέθοδοι που απορρίπτονται από ορισμένους φιλοσόφους και κάποιες που θεωρούνται πιο χρήσιμες ή σημαντικές.
Στις φιλοσοφικές μέθοδους περιλαμβάνονται:
1.Το ορθολογικό επιχείρημα, το οποίο είναι ευρέως αποδεκτό.
2.Η εννοιολογική ανάλυση(conceptual analysis), η οποία είναι κυρίως η διαδικασία διάσπασης ενός σύνθετου θέματος σε μικρότερα μέρη προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα, για παράδειγμα, αντί να πούμε το x είναι ένα τρίγωνο, λέμε ότι το x είναι ένα σχήμα με ακριβώς τρεις γωνίες, μπορούμε να δούμε εάν μια δεδομένη ανάλυση είναι σωστή συνήθως χρησιμοποιώντας “τη μέθοδο των περιπτώσεων” όπου προσπαθούμε να βρούμε μια περίπτωση που η ανάλυση αποτυγχάνει και αν τη βρούμε τότε η ανάλυση είναι λάθος αν όχι τότε είναι σωστή, για παράδειγμα εάν μια ανάλυση λέει ότι όλα τα φρούτα έχουν σπόρους και βρίσκουμε μια περίπτωση φρούτου χωρίς σπόρους, απορρίπτουμε αυτήν την ανάλυση, οπότε δημιουργώντας μια περίπτωση όπου, διαισθητικά, αναγνωρίζουμε ότι ένας ισχυρισμός μιας θεωρίας είναι ψευδής. Αυτό φυσικά χρησιμοποιεί μια άλλη φιλοσοφική μέθοδο που είναι η διαίσθηση.
Μια αντίρρηση σε αυτή τη μέθοδο είναι ότι η υπόθεση της εννοιολογικής ανάλυσης υποθέτει ότι οι έννοιες λειτουργούν όπως οι ορισμοί, αλλά άλλες απόψεις λένε ότι μια έννοια εφαρμόζεται σε ένα αντικείμενο μόνο σε περίπτωση που το αντικείμενο μοιράζεται έναν επαρκή αλλά ασαφή αριθμό ιδιοτήτων με τυπικές περιπτώσεις αυτής της έννοιας,
για παράδειγμα τα μήλα και τα πορτοκάλια είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις της έννοιας φρούτο, όλοι τα αναγνωρίζουμε αμέσως ως φρούτα, άλλα είδη στη συνέχεια κρίνονται ως φρούτα με βάση τις σχετικές ομοιότητες με αυτές τις τυπικές περιπτώσεις φρούτων ή με βάση τις σχετικές διαφορές με αυτά τα φρούτα, αυτό δημιουργεί ασαφείς περιπτώσεις όπως η ντομάτα.
Μια άλλη ένσταση είναι ότι κάθε προτεινόμενη ανάλυση φαίνεται να αντιμετωπίζει αντιπαραδείγματα, όσο περισσότερο αναλύουμε κάτι, είναι εύκολο να βρούμε μια περίπτωση που είναι λανθασμένη, για παράδειγμα, η δικαιολογημένη αληθινή πεποίθηση θεωρούνταν ότι είναι ο ορισμός της γνώσης, αλλά όχι πια αφού έχουν παρουσιαστεί πολλές περιπτώσεις στις οποίες αυτός ο ορισμός αποτυγχάνει.
3.Η εννοιολογική μηχανική(conceptual engineering) που εστιάζει στον καλύτερο τρόπο αξιολόγησης και βελτίωσης των εννοιολογικών σχημάτων μας. Είναι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση των εννοιών, περιλαμβάνει το σχεδιασμό νέων εννοιών ή την αναθεώρηση παλαιών εννοιών. Ενώ η εννοιολογική ανάλυση είναι περιγραφική και ασχολείται με την αποκάλυψη των λογικών σχέσεων μεταξύ των εννοιών μας όπως είναι τώρα και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα, είναι αυτός ο ορισμός σωστός ή λάθος; Η εννοιολογική μηχανική είναι αναθεωρητική, προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα, είναι αυτός ο ορισμός χρήσιμος για την έννοια μας, είναι ικανοποιητικός και απλός; Μας βοηθά να συστηματοποιήσουμε τις γνώσεις μας; Οι έννοιες που χρησιμοποιούμε επί του παρόντος μπορεί να είναι ασαφείς, ασυνάρτητες ή προβληματικές, γι’ αυτό θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε μια αναθεωρημένη ιδέα, μια έννοια που μπορεί να παίξει όλους τους σημαντικούς ρόλους που παίζει η τρέχουσα έννοια χωρίς όλες τις ασυναρτησίες που είχε η τρέχουσα έννοια που θα είναι πιο χρήσιμη ανάλογα σχετικά με το ποιος είναι ο στόχος μας, για παράδειγμα, η έννοια της γνώσης μπορεί να είναι προβληματική, επομένως μπορεί να είναι πιο κατάλληλο να κατακερματιστεί η έννοια για να παρέχει μια περιγραφή της αφηρημένης επιστημονικής γνώσης όπως στη γενική σχετικότητα και μια αναφορά της βασικής αντιληπτικής γνώσης, όπως όταν ένας σκύλος γνωρίζει ότι υπάρχει μια γάτα στο δέντρο. Το επιχείρημα υπέρ της εννοιολογικής μηχανικής από τον Cappelen, που ονομάζεται επιχείρημα κύριος έχει ως εξής:
Εάν μια λέξη έχει μια συγκεκριμένη σημασία, υπάρχουν παρόμοιες σημασίες που θα μπορούσε να έχει.
Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι η τρέχουσα σημασία είναι η καλύτερη σημασία που θα μπορούσε να έχει αυτή η λέξη. (ανάλογα με τους στόχους μας)
Είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι οι λέξεις μας έχουν την καλύτερη δυνατή σημασία.
Ως συνέπεια, όταν κάνουμε φιλοσοφία, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τις καλύτερες σημασίες για τους φιλοσοφικούς όρους.
Επομένως οι φιλόσοφοι θα πρέπει να κάνουν εννοιολογική μηχανική.
4.Η διαίσθηση(intuition) που είναι η δύναμη της απόκτησης γνώσης που δεν μπορεί να αποκτηθεί ούτε με συμπέρασμα ούτε με παρατήρηση, ούτε με λόγο, ούτε με εμπειρία. Είναι κατά μία έννοια αυτόματη ή ενστικτώδη αναγνώριση των χαρακτηριστικών των ιδεών μας για τον κόσμο όπως ότι ένα τετράγωνο δεν είναι κύκλος χωρίς να χρειάζεται συστηματική αιτιολόγηση.
Μερικοί φιλόσοφοι αμφισβητούν τη διαίσθηση ως βασικό εργαλείο στη φιλοσοφική έρευνα, απορρίπτουν τη διαίσθηση καθώς συχνά επηρεάζεται από άσχετους παράγοντες, μπορεί να είναι σχετική, αναξιόπιστη και συχνά λανθασμένη.
5.Η πειραματική φιλοσοφία, η οποία είναι μια μορφή φιλοσοφικής έρευνας που χρησιμοποιεί τουλάχιστον εν μέρει την εμπειρική έρευνα —ειδικά τη δημοσκόπηση— για την αντιμετώπιση επίμονων φιλοσοφικών ερωτημάτων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις μεθόδους που βρίσκονται στην αναλυτική φιλοσοφία, όπου κάποιοι λένε ότι ένας φιλόσοφος ξεκινά κάνοντας έκκληση στις διαισθήσεις του/της για ένα ζήτημα και στη συνέχεια σχηματίζει ένα επιχείρημα με αυτές τις διαισθήσεις ως προϋποθέσεις.
6.Η εμπειρική φιλοσοφία που είναι η επιδίωξη της γνώσης μέσω της παρατήρησης και του πειράματος και όχι με θεωρητική ανάλυση ή εικασίες.
7.Η τυπική φιλοσοφία που είναι μια προσέγγιση με τυπική γλώσσα και συστηματική παρουσίαση,
η κύρια ιδέα είναι ότι με την τυπικότητα είναι δυνατό να συναχθεί η αλήθεια και το προτασιακό περιεχόμενο απευθείας από τη γραμματική και τη σύνταξη. Ο απώτερος στόχος είναι μια τέλεια επιστημονική γλώσσα όπου οι αμφιβολίες και οι παρεξηγήσεις είναι αδύνατες (όπως στα μαθηματικά), αλλά που παραμένει γλώσσα.
8.Η γλωσσική φιλοσοφία ή ανάλυση που είναι η άποψη ότι πολλά ή όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα μπορούν να λυθούν (ή να διαλυθούν) δίνοντας μεγαλύτερη προσοχή στη γλώσσα, είτε με μεταρρύθμιση της γλώσσας είτε με κατανόηση της καθημερινής γλώσσας που χρησιμοποιούμε σήμερα καλύτερα.
9.Η υπολογιστική φιλοσοφία η οποία είναι η χρήση μηχανοποιημένων υπολογιστικών τεχνικών για τη δημιουργία, την επέκταση και την ενίσχυση της φιλοσοφικής έρευνας.
10.Η γενεαλογική μέθοδος, η οποία είναι μια ιστορική τεχνική στην οποία αμφισβητείται η ευρέως κατανοητή εμφάνιση διαφόρων φιλοσοφικών και κοινωνικών πεποιθήσεων, όπως η παρακολούθηση των γενεαλογικών γραμμών μιας έννοιας, όχι απλώς τεκμηρίωση της μεταβαλλόμενης σημασίας της (ετυμολογία), αλλά η κοινωνική βάση της μεταβαλλόμενης σημασίας της, επεκτείνοντας έτσι τη δυνατότητα ανάλυσης.
11.Πειράματα σκέψης/νοητικά πειράματα
12.Ερωτήσεις και κριτική συζήτηση
(όπως η σωκρατική μέθοδος)
Υπάρχει φιλοσοφική πρόοδος;
Ένα σημαντικό ερώτημα στη μεταφιλοσοφία είναι αυτό του κατά πόσο συμβαίνει ή όχι η φιλοσοφική πρόοδος και ακόμη περισσότερο, εάν μια τέτοια πρόοδος στη φιλοσοφία είναι καν δυνατή.
Πολλές φιλοσοφικές συζητήσεις που ξεκίνησαν στην αρχαιότητα συζητούνται ακόμη και σήμερα.
Κάποιοι λένε ότι καμία φιλοσοφική πρόοδος δεν έχει σημειωθεί από τότε ή τουλάχιστον πολύ λίγη.
Άλλοι βλέπουν πρόοδο στη φιλοσοφία παρόμοια με αυτήν στην επιστήμη. Εν τω μεταξύ, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η «πρόοδος» είναι το λάθος πρότυπο για να κρίνουμε τη φιλοσοφική δραστηριότητα.
Έχει μάλιστα αμφισβητηθεί, κυρίως από τον Ludwig Wittgenstein, αν υπάρχουν πραγματικά γνήσια φιλοσοφικά προβλήματα. Το αντίθετο έχει επίσης υποστηριχθεί, για παράδειγμα από τον Karl Popper, ο οποίος υποστήριξε ότι τέτοια προβλήματα υπάρχουν, ότι είναι επιλύσιμα και ότι είχε πράγματι βρει σίγουρες λύσεις σε ορισμένα από αυτά.
Η μεταφιλοσοφία του Friedrich Schlegel
Ο Friedrich Schlegel παρατήρησε ότι υπήρχε λίγη φιλοσοφία σχετικά με τη φιλοσοφία (μεταφιλοσοφία), υπονοώντας ότι θα έπρεπε να αμφισβητήσουμε τόσο τον τρόπο λειτουργίας της δυτικής φιλοσοφίας όσο και την υπόθεση ότι ένας γραμμικός τύπος επιχειρήματος είναι η καλύτερη προσέγγιση. Ο Schlegel διαφωνεί με τις προσεγγίσεις του Αριστοτέλη και του René Descartes, λέγοντας ότι είναι λάθος να υποθέτουν ότι υπάρχουν στέρεες «πρώτες αρχές» που μπορούν να αποτελέσουν ένα σημείο εκκίνησης. Πιστεύει επίσης ότι δεν είναι δυνατόν να φτάσουμε σε τελικές απαντήσεις, γιατί κάθε συμπέρασμα ενός επιχειρήματος μπορεί να τελειοποιηθεί ατελείωτα. Περιγράφοντας τη δική του προσέγγιση, την “αντανακλαστικότητα”(reflexivity) ο Schlegel λέει ότι η φιλοσοφία πρέπει πάντα «να ξεκινά από τη μέση… είναι ένα σύνολο και ο δρόμος για την αναγνώρισή της δεν είναι ευθεία γραμμή αλλά ένας κύκλος». Ο πιο σύγχρονος, George Hegel, ανέλαβε την υπόθεση της αντανακλαστικότητας(reflexivity) — το σύγχρονο όνομα για την εφαρμογή φιλοσοφικών μεθόδων στο ίδιο το θέμα της φιλοσοφίας — μετά από αυτόν.
Η μεταφιλοσοφία του Bertrand Russell
Ο Bertrand Russell έγραψε:
“Μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας. Αν κάποιος κάνει την ερώτηση τι είναι μαθηματικά, μπορούμε να του δώσουμε έναν ορισμό από το λεξικό, που θα είναι ως έναν βαθμό μια αδιαμφισβήτητη δήλωση… Οι ορισμοί μπορούν να δοθούν με αυτόν τον τρόπο σε οποιοδήποτε πεδίο όπου υπάρχει ένα σύνολο ορισμένων γνώσεων. Αλλά η φιλοσοφία δεν μπορεί να οριστεί έτσι. Οποιοσδήποτε ορισμός της είναι αμφιλεγόμενος και ενσωματώνει ήδη μια φιλοσοφική στάση. Ο μόνος τρόπος για να μάθουμε τι είναι η φιλοσοφία, είναι να κάνουμε φιλοσοφία.“
Η μεταφιλοσοφία του Martin Heidegger
Ο Martin Heidegger είπε: Όταν ρωτάμε, “Τι είναι η φιλοσοφία;” τότε προφανώς παίρνουμε θέση πάνω και, επομένως, έξω από τη φιλοσοφία. Αλλά ο στόχος της ερώτησής μας είναι να εισέλθουμε στη φιλοσοφία, να παραμείνουμε σε αυτήν, να λειτουργήσουμε με τον τρόπο της, δηλαδή να «φιλοσοφήσουμε». Ο δρόμος της συζήτησής μας πρέπει, λοιπόν, όχι μόνο να έχει σαφή κατεύθυνση, αλλά αυτή η κατεύθυνση πρέπει ταυτόχρονα να μας εγγυάται ότι κινούμαστε μέσα στη φιλοσοφία και όχι έξω από αυτήν και γύρω από αυτήν.
Η μεταφιλοσοφία του Gilbert Ryle
Πολλοί φιλόσοφοι έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την αξία της μεταφιλοσοφίας. Μεταξύ αυτών είναι ο Gilbert Ryle που είπε: “η ενασχόληση με ερωτήσεις σχετικά με τις μεθόδους τείνει να μας αποσπά την προσοχή από τη δίωξη των ίδιων των μεθόδων. Τρέχουμε κατά κανόνα, χειρότερα, όχι καλύτερα, αν σκεφτόμαστε πολύ για τα πόδια μας. Ας μην μιλάμε λοιπόν γιαυτό, αλλά απλώς να το κάνουμε.”
Η μεταφιλοσοφία του Henry Odera Oruka
Ο Henry Odera Oruka εξετάζει γιατί η φιλοσοφία στην υποσαχάρια Αφρική έχει συχνά παραβλεφθεί και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οφείλεται κυρίως στο ότι είναι μια προφορική παράδοση, ενώ οι φιλόσοφοι γενικά τείνουν να εργάζονται με γραπτά κείμενα. Μερικοί άνθρωποι ισχυρίστηκαν ότι η φιλοσοφία συνδέεται απαραίτητα με τη γραφή, αλλά ο Oruka διαφωνεί. Για να εξερευνήσουμε τη φιλοσοφία μέσα στις προφορικές παραδόσεις της Αφρικής, ο Oruka πρότεινε μια προσέγγιση που ονόμασε «φιλοσοφική σοφία». Η μεταφιλοσοφική του προσέγγιση είναι η εθνογραφία(ethnography), δανείστηκε την εθνογραφική προσέγγιση της ανθρωπολογίας, όπου οι άνθρωποι παρατηρούνται στο καθημερινό τους περιβάλλον και οι σκέψεις και οι πράξεις τους καταγράφονται μέσα στο πλαίσιο που γίνονται. Ηχογράφησε συνομιλίες με ανθρώπους που θεωρούνταν σοφοί από την τοπική τους κοινωνία. Εκείνοι οι σοφοί που είχαν εξετάσει κριτικά τις ιδέες τους σχετικά με παραδοσιακά φιλοσοφικά θέματα, όπως ο Θεός ή η ελευθερία, και βρήκαν μια λογική βάση γι’ αυτές, μπορούσαν ο Oruka πιστεύει να θεωρηθούν φιλοσοφικοί σοφοί. Αυτές οι συστηματικές απόψεις αξίζει να διερευνηθούν στο φως ευρύτερων φιλοσοφικών προβληματισμών και ερωτημάτων.
Μέσω του μεταφιλοσοφικού στοχασμού κάποιοι έφτασαν στην αντιφιλοσοφία.
Αντιφιλοσοφία
Η αντιφιλοσοφία έχει χρησιμοποιηθεί ως δυσφημιστική λέξη, από ανθρώπους όπως οι αντιδιανοούμενοι (ακόμα και οι διανοούμενοι αντιδιανοούμενοι), οι υποστηρικτές της ριζοσπαστικής αντιφιλοσοφίας που προσπαθούν να δυσφημήσουν και να καταπατήσουν τη σχέση των φιλοσόφων με την αλήθεια, ορισμένοι φυσικοί επιστήμονες που υποστηρίζουν την αποκλειστικότητα της επιστημονικής μεθόδου ως τη μόνη ορθή μέθοδο και θρησκευτικοί φονταμενταλιστές που βασίζονται στην τυφλή πίστη,
αλλά η αντιφιλοσοφία έχει χρησιμοποιηθεί επίσης με πιο ουδέτερη ή θετική χροιά ως εναντίωση στην παραδοσιακή φιλοσοφία. Η αντιφιλοσοφία με αυτήν την έννοια είναι αντιθεωρητική, επικριτική προς τις εκ των προτέρων ή προκατειλημμένες αιτιολογήσεις.
Ο θάνατος της φιλοσοφίας
Οι αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι, όταν η ανάγκη για αιώνιες απαντήσεις σταματάει, τότε η εμμονή να θέτουμε ερωτήματα που ασχολούνται με αιώνιες ιδέες(φιλοσοφικές ιδέες που προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον χρόνο και την ιστορία και να εστιάσουν στην αιωνιότητα και την ανιστορικότητα), τα όρια ή τα λεγόμενα υπερβατικά (αυτά που υπερβαίνουν τα όρια κάθε δυνατής εμπειρίας) έχουν τελειώσει. Είναι μια ασθένεια από την οποία απαλλαγήκαμε.
Με την ανάγκη, την επιθυμία να μην εκφράσουμε καθολικά ερωτήματα ή να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε απόλυτα, χάνει κανείς την ανάγκη να αναζητήσει και να επινοήσει καθολικά αληθινές και απόλυτες απαντήσεις. Γι’ αυτό συνέβη ο θάνατος της φιλοσοφίας.
Τι πάει λάθος με την φιλοσοφία; Είναι ο τρόπος αντιμετώπισης (συχνά όχι λογικός, «φιλοσοφικός» στοχασμός και συλλογισμός) του αντικειμένου του θέματος.
Ο σκοπός της φιλοσοφίας δεν είναι να ανακαλύψει ή
να αναπτύξει νέες ή περισσότερες πραγματικές πληροφορίες ή γνώση όπως συμβαίνει με τις επιστήμες, τις κοινωνικές επιστήμες, τη γλωσσολογία κ.λπ. Ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι να διευκρινίσουμε πράγματα που σκεφτόμαστε και λέμε, να εντοπίσουμε παραπλανητικές έννοιες, παραπλανητικούς τρόπους έκφρασης και χρησιμοποίησης ιδεών, παραπλανητικούς και μπερδεμένους λόγους που κάνουμε κάτι, να βγάλουμε στο φως τους λόγους που φιλοσοφούμε, να αναγνωρίζουμε πότε γίνονται παραπλανητικές εικασίες και γενικεύσεις, να μην εμπλέκομαστε σε τέτοιες γενικεύσεις και εικασίες στο όνομα της φιλοσοφίας, καθώς η φιλοσοφία δεν μπορεί να κάνει τέτοιες αξιώσεις.
Ο στοχαστής πρέπει να είναι ξεκάθαρος σχετικά με το αντικείμενο του θέματος που επιθυμεί να χρησιμοποιήσει και τα υπερβατικά του αντικείμενου αυτού (υποθέσεις, πλαίσια αναφοράς, όρους, στόχους, κ.λπ.), και να μην ενεργεί σαν αυτά να είναι φιλοσοφικά.
Αντι-ακαδημαϊσμός
Ορισμένοι αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι, οι ακαδημαϊκοί στοχαστές που εργάζονται στη φιλοσοφία και την χρησιμοποιούν για δικά τους κίνητρα, για παράδειγμα για την επαγγελματική τους ζωή, τέτοια άτομα που ζουν από τη φιλοσοφία την χρησιμοποιούν για να παράγουν άρθρα, βιβλία κ.λπ. ως μέρος του επαγγελματικού τους ρόλου, να προσθέσουν στο status τους, στα ονόματα τους και τα επαγγελματικά τους προσόντα. Τέτοια άτομα βρίσκουν έναν ατελείωτο κατάλογο πιθανών θεμάτων, εμπλέκονται σε τομείς που περνούν σε άλλους κλάδους, φαντάζονται ότι εργάζονται στον τομέα της φιλοσοφίας ενώ στην πραγματικότητα έχουν ήδη περάσει σε έναν άλλο τομέα και εμπλέκονται σε κοινωνικο-πολιτιστικές πρακτικές που δεν είναι πλέον φιλοσοφικές. Τους ενδιαφέρει περισσότερο να δουλέψουν στο πλαίσιο της άκριτα αποδεκτής αντίληψής τους για το τι είναι η φιλοσοφία, τι πρέπει να είναι και τι θα έπρεπε να είναι. Βρίσκουμε τέτοιες ιδεολογικές έννοιες της φιλοσοφίας να υποσκάπτουν την περισσότερη αν όχι όλη την ακαδημαϊκή φιλοσοφία, όταν πληρώνονται για να σκεφτούν, οι «φιλόσοφοι» δεν κάνουν ερωτήσεις που συντρίβουν, καταστρέφουν, φέρνουν επανάσταση και μεταμορφώνουν τη φιλοσοφία.
Από τη γνώση στη σοφία
Μερικοί αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι οι πρωτότυποι και δημιουργικοί στοχαστές στη φιλοσοφία, την μεταμορφώνουν
φιλοσοφώντας. Αυτός ο τύπος στοχαστή αμφισβητεί τη φύση της φιλοσοφίας
της ίδιας. Θέτει ερωτήσεις για τη βάση, την προέλευση, τη φύση και άλλα υπερβατικά αυτής της
κοινωνικοπολιτισμικής πρακτικής. Αμφισβητεί την ύπαρξη, την ανθρώπινη ύπαρξη, τον πολιτισμό, την ίδια τη φιλοσοφία, ακόμη και τον εαυτό του και τη ζωή και ύπαρξη του ίδιου, ποια είναι η λογική τέτοιων πραγμάτων, ποιος είναι ο σκοπός και το νόημα αυτών των πραγμάτων.
Ορισμένα από τα υπερβατικά που αμφισβητούνται από αυτό το είδος εις βάθος, πρωτότυπης έρευνας αφορούν υποκείμενες υποθέσεις και προϋποθέσεις.
Χρειαζόμαστε μια επανάσταση στους στόχους και τις μεθόδους της ακαδημαϊκής έρευνας, έτσι ώστε ο βασικός στόχος να γίνει η προώθηση της σοφίας με λογικά μέσα, και όχι απλώς να αποκτήσουμε γνώσεις, δεδομένα και πληροφορίες.
Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στην Ηθική
Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι, όσον αφορά την ηθική, υπάρχει μόνο πρακτικός, συνηθισμένος συλλογισμός. Επομένως, είναι λάθος να τίθενται εκ των προτέρων γενικές ιδέες για το τι είναι καλό για φιλοσοφικούς λόγους. Για παράδειγμα, είναι λάθος να υποθέτουμε γενικά ότι μόνο η ευτυχία έχει σημασία, όπως στον “ωφελιμισμό”(utilitarianism). Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι κάποιο “ωφελιμιστικό” επιχείρημα δεν μπορεί να ισχύει όταν πρόκειται για το τι είναι σωστό σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση.
Αυτό είναι ένα είδος ιδιαιτερισμού(particularism).
Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στη Μεταφυσική (Οντολογία)
Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι δεν προσυπογράφονται ή δεν δεσμεύονται με
μια οντολογική θέση, για παράδειγμα ιδεαλιστής, ρεαλιστής, νατουραλιστής κ.λπ., επομένως δεν έχουν μία οντολογία, αλλά χρησιμοποιούν οντολογίες με λειτουργικό τρόπο, άρα μια λειτουργική οντολογία. Χρησιμοποιούν, απλώς προσωρινά, την κατάλληλη οντολογία για ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, ώστε να κατανοήσουν τα περιεχόμενα αυτού του πλαισίου, αυτού που θέλει να εκφράσει, να απεικονίσει ή να επικοινωνήσει ο συγγραφέας, ο ηθοποιός ή ο δημιουργός ενός πλαισίου. Αυτό είναι προφανώς μόνο μια προσωρινή δέσμευση, ένα λειτουργικό εργαλείο και εξαρτάται από το πλαίσιο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Επομένως, μπορεί να χρησιμοποιήσουν πολλαπλές, σχετικές με το πλαίσιο οντολογίες, προσωρινά για τη λειτουργικότητά τους, σαν να είναι εργαλεία. Στη συνέχεια, αφού έχουν κατανοήσει με «ενσυναίσθηση» τα περιεχόμενα του πλαισίου, μπορούν να αναστείλουν αυτές τις οντολογίες έτσι ώστε να είναι σε θέση να δουν και να αντιμετωπίσουν το πλαίσιο πιο αντικειμενικά.
Αυτό είναι ένα είδος οντολογικού αναρχισμού.
Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στην Επιστημολογία
Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την αλήθεια, για το αν οι πεποιθήσεις είναι δικαιολογημένες ή όχι και ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για το αν κάτι έχει νόημα ή όχι, εάν αυτό που λέει ή κάνει κάποιος έχει νόημα όταν λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο στο οποίο εκφράζεται.
Η αντιφιλοσοφία του Ludwig Wittgenstein
Οι απόψεις του Ludwig Wittgenstein, και συγκεκριμένα η μεταφιλοσοφία του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αντιφιλοσοφία.
Ο Wittgenstein ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν σφαίρες φαινομένων των οποίων η μελέτη είναι η ειδική δουλειά ενός φιλοσόφου και για τα οποία θα πρέπει να επινοήσει βαθιές a priori θεωρίες (apriori είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί ανεξάρτητα από την εμπειρία) και περίπλοκα υποστηρικτικά επιχειρήματα. Δεν μπορούν να γίνουν εκπληκτικές ανακαλύψεις για γεγονότα, που δεν είναι ανοιχτές στις μεθόδους της επιστήμης, αλλά προσβάσιμες “από την πολυθρόνα” μέσω κάποιου συνδυασμού διαίσθησης, καθαρού λόγου και εννοιολογικής ανάλυσης.
Άλλες αντιφιλοσοφίες
Άλλες σχολές σκέψης που έχουν επίσης θεωρηθεί ως αντιφιλοσοφία είναι οι αρχαίοι σκεπτικιστές, ο πυρρονισμός, οι ριζοσπαστικοί εμπειριστές, οι αφελείς ρεαλιστές, ορισμένοι υπαρξιστές, ορισμένοι πραγματιστές και μερικοί μαρξιστές.
Για να κάνεις το τεστ πάτα στο παρακάτω link:
