Περίληψη:
«Ο Ξένος» του Αλμπέρ Καμύ είναι ένα μυθιστόρημα που ακολουθεί την ιστορία του Μερσώ, ενός συναισθηματικά αποστασιοποιημένου και αδιάφορου ανθρώπου που ζει στην περίοδο της αποικιοκρατίας στο Αλγέρι. Η αφήγηση ξεκινά με τον Μερσώ να μαθαίνει για το θάνατο της μητέρας του, αλλά να δείχνει μικρή συναισθηματική ανταπόκριση. Καθώς η ιστορία εκτυλίσσεται, ο Μερσώ εμπλέκεται σε έναν παράλογο φόνο, η αδιαφορία του για τα κοινωνικά πρότυπα και η άρνησή του να συμμορφωθεί με τις προσδοκίες οδηγούν στην αποξένωσή του από τους άλλους. Η ιστορία χωρίζεται σε δύο μέρη: την αφήγηση του Μερσώ σε πρώτο πρόσωπο πριν και μετά τη δολοφονία. Το μυθιστόρημα κορυφώνεται σε μια δίκη όπου ο Μερσώ κρίνεται όχι μόνο για το έγκλημα αλλά και για την έλλειψη συμμόρφωσης και συναισθημάτων.
Ανάλυση:
«Ο Ξένος», αναφέρεται συχνά ως παράδειγμα της φιλοσοφίας του Καμύ για το παράλογο καθώς και τον υπαρξισμό, αν και ο Καμύ προσωπικά απέρριψε την ταμπέλα του υπαρξιστή. Εκτυλίσσεται σε έναν κόσμο που ο Καμύ παρουσιάζει ως θεμελιωδώς ανούσιο, παράλογο, ασήμαντο και αδιάφορο. Δείχνει ότι η ζωή είναι ένας μονότονος κύκλος, διαποτισμένος από βία, καταπίεση και θάνατο, που αντιπαρατίθεται με φευγαλέες στιγμές απόλαυσης. Οι ενέργειες του Μερσώ αντικατοπτρίζουν αυτή την υπαρξιακή αδιαφορία. Η συναισθηματική του απόσταση από τα κοινωνικά πρότυπα, έχει ως αποτέλεσμα την αποξένωση του και την απομόνωση του.
Τον Ιανουάριο του 1955, ο Καμύ είπε: «Συνόψυσα τον Ξένο πριν από πολύ καιρό με μια παρατήρηση που παραδέχομαι ότι ήταν εξαιρετικά παράδοξη: Στην κοινωνία μας όποιος δεν κλαίει στην κηδεία της μητέρας του διατρέχει τον κίνδυνο να καταδικαστεί σε θάνατο. Ήθελα απλώς να πω ότι ο ήρωας του βιβλίου είναι καταδικασμένος γιατί δεν παίζει το παιχνίδι». Ο Μερσώ ενσαρκώνει υπαρξιστικές αρχές απορρίπτοντας τις συμβατικές αξίες, δημιουργώντας το δικό του προσωπικό νόημα αλλά και αγκαλιάζει τη ζωή στην παρούσα στιγμή. Η αδιαφορία του για τα κοινωνικά πρότυπα, τον Θεό, την εξουσία και τελετουργίες όπως το πένθος, υπογραμμίζει το θέμα της μη συμμόρφωσης. Ο Μερσώ ενδιαφέρεται πολύ περισσότερο για τις φυσικές πτυχές του κόσμου γύρω του παρά για τις κοινωνικές ή συναισθηματικές πτυχές του. Όταν παρατηρεί τους ανθρώπους από το μπαλκόνι του, το κάνει παθητικά, απορροφώντας τις λεπτομέρειες αλλά δεν κρίνει αυτό που βλέπει, σε αντίθεση με τους άλλους χαρακτήρες που αναζητούν απεγνωσμένα νόημα. Ούτε ο εξωτερικός κόσμος όπου ζει ο πρωταγωνιστής ούτε ο εσωτερικός κόσμος των σκέψεων και των διαθέσεών του έχουν λογική τάξη. Ο Μερσώ δεν έχει ξεχωριστό λόγο για τις πράξεις του (παντρεύτηκε τη Μαρία, σκότωσε τον Άραβα κ.λπ.). Ωστόσο, η κοινωνία προσπαθεί να επινοήσει ή να επιβάλει λογικές εξηγήσεις για τις παράλογες ενέργειές του προκειμένου να διατηρήσει την τάξη.
Η σκηνή της δίκης αποκαλύπτει την αυθαιρεσία της δικαιοσύνης και της μοίρας. Η κρίση του Μερσώ περιστρέφεται περισσότερο γύρω από την αντιληπτή έλλειψη συμμόρφωσης παρά στο πραγματικό έγκλημα, υπογραμμίζοντας την αυθαίρετη φύση της κοινωνικής κρίσης. Ο Καμύ εξερευνά την ανθρώπινη κατάσταση και τη θνησιμότητα μέσα από τον στοχασμό της ζωής και του θανάτου του Μερσώ. Η αποδοχή του θανάτου από τον Μερσώ εν μέσω κοινωνικής πίεσης για την μη έκφραση τύψεων είναι μια σημαντική πτυχή αυτής της εξερεύνησης. Η αποδοχή του παραλογισμού και της θνητότητας είναι ένα βασικό σημείο του μυθιστορήματος. Η αφήγηση υποδηλώνει ότι όλες οι ζωές μοιράζονται την ίδια αξία ή την έλλειψη αυτής, απορρίπτοντας την ιεραρχία στις εμπειρίες. Οι διακρίσεις μεταξύ είτε ανθρώπων είτε ζώων, ή οι διακρίσεις οποιουδήποτε τρόπου ζωής είναι ασαφείς, όλες οδηγούν στον ίδιο τελικό σκοπό και τελικά κανείς δεν έχει το δικαίωμα να κρίνει τον άλλον. Οι διαφορετικοί χαρακτήρες στο «Ο Ξένος» έχουν πολύ διαφορετικές στάσεις απέναντι στη φθορά και τον θάνατο, κάτι που ο Μερσώ ούτε αρνείται ούτε σχολιάζει. Ωστόσο, συνειδητοποιεί ότι όπως ο ίδιος είναι αδιάφορος για το σύμπαν, έτσι και το σύμπαν είναι εξίσου αδιάφορο για εκείνον. Όπως όλοι οι άνθρωποι, γεννιέται, θα πεθάνει και δεν θα έχει κάποια σημασία. Παραδόξως, μόνο αφού καταλήξει σε αυτή τη φαινομενικά θλιβερή συνειδητοποίηση είναι σε θέση να επιτύχει την ευτυχία. Όταν έχει συμβιβαστεί πλήρως με το αναπόφευκτο του θανάτου, καταλαβαίνει ότι δεν έχει σημασία αν θα πεθάνει με εκτέλεση ή θα πεθάνει με φυσικό θάνατο σε μεγάλη ηλικία, και είναι σε θέση να αποδεχτεί την πραγματικότητα της επικείμενης εκτέλεσής του χωρίς απόγνωση.
Αυτή η συνειδητοποίηση επιτρέπει στον Μερσώ να αφήσει στην άκρη τις φαντασιώσεις του να ξεφύγει από την εκτέλεση καταθέτοντας μια επιτυχημένη μήνυση, αρνείται ακόμη και να «ξεφύγει» από τον θάνατο απορρίπτοντας μια στροφή προς τη θρησκεία. Συνειδητοποιεί ότι αυτές οι ψεύτικες ελπίδες, που προηγουμένως είχαν απασχολήσει το μυαλό του, δεν θα του έκαναν τίποτα περισσότερο από το να δημιουργήσουν μια ψεύτικη αίσθηση ότι ο θάνατος μπορεί να αποφευχθεί. Ο Μερσώ βλέπει ότι η ελπίδα του να διατηρήσει τη ζωή του ήταν ένα βάρος. Η απελευθέρωσή του από αυτή την ψεύτικη ελπίδα σημαίνει ότι είναι ελεύθερος να ζήσει τη ζωή όπως είναι. Το ταξίδι του Μερσώ αντιπροσωπεύει μια αναζήτηση προσωπικής κατανόησης και σημασίας σε έναν φαινομενικά άσκοπο κόσμο. Το «Ο Ξένος» προκαλεί τους αναγνώστες να αμφισβητήσουν τους κοινωνικούς κανόνες, τη φύση της ύπαρξης και τη σχέση του ατόμου με τον παραλογισμό της ζωής.
Κριτική:
«Ο Ξένος» και τα νοήματα του έχουν μια φιλοσοφική σημασία και σε γενικές γραμμές με εκφράζουν.
Η απόρριψη των συμβατικών αξιών από τον Μερσώ και η αδιαφορία του για τις κοινωνικές προσδοκίες ευθυγραμμίζονται απόλυτα με τη φιλοσοφία μου. Η άρνηση του Μερσώ να συμμορφωθεί με σταθερά ηθικά πρότυπα και κανόνες που επιβάλλονται από την κοινωνία είναι αυτό που κάνει έναν άνθρωπο κύριο του εαυτού του και αυτό είναι κάτι που με εκφράζει. Εκτιμώ την εστίαση του Μερσώ να ζει στο τώρα, την απόρριψη των θρησκευτικών πεποιθήσεων και την άρνησή του να προσκολληθεί σε ψεύτικες ελπίδες. Για μένα όλα πρέπει να βασίζονται στον εαυτό σου με τη συνειδητοποίηση ότι δεν είσαι ξεχωριστός και ότι είσαι θνητός και πεπερασμένος. Θα πρέπει να είσαι αυτός που επιλέγει πώς να αντιδράσει μέσα στον κόσμο. Όλα τα πρότυπα είναι τελικά υποκειμενικά. Ωστόσο, θα υποστήριζα ότι το να έχεις ένα σταθερό νόημα και να δημιουργείς έναν σκοπό για τη ζωή σου, όπως θα υποστήριζαν ορισμένοι υπαρξιστές, είναι προβληματικό αφού μπορεί να σε φυλακίσει σε κάτι που δεν είσαι πια, αλλά ο Καμύ δεν υποστηρίζει πραγματικά αυτό και μάλλον θα συμφωνούσε μαζί μου. Μπορείς να έχεις πολλούς σκοπούς που ορίζεις εσύ, αλλά δεν σε καθορίζουν και κανένας δεν είναι πιο σημαντικός από εσένα. Τα μόνα σημεία που δεν με εκφράζουν στο μυθιστόρημα είναι η έλλειψη ενσυναίσθησης και η αδιαφορία που έχει ο Μερσώ, αν και μπορώ να καταλάβω ότι αυτό είναι κάτι που δεν με εκφράζει, αλλά εξακολουθεί να βασίζεται σε ένα έγκυρο φιλοσοφικό έδαφος.
Οι πράξεις του Μερσώ συχνά φαίνονται παθητικές ή αντιδραστικές χωρίς να επιδιώκει ενεργά τις επιθυμίες του και ιδιαίτερα στο πρώτο μέρος του μυθιστορήματος, φαίνεται να παρασύρεται στη ζωή χωρίς να επαναστατεί ενεργά ενάντια στην κοινωνία ή να αμφισβητεί και να αναδιαμορφώνει την ταυτότητά του παρά μόνο μέχρι αργότερα στην ιστορία. Οι σχέσεις του Μερσώ, ειδικά με τη Μαρύ, είναι κάπως παθητικές και φαίνεται να μην υπάρχει η επιθυμία του να διατηρηθούν. Επίσης η αποδοχή του θανάτου δεν συνεπάγεται απαραίτητα μια παθητική απάντηση και μια έλλειψη αυτοσυντήρησης. Αν είχα την ευκαιρία θα έπαιρνα πιο δυναμικά μέτρα για να διαφυλάξω τη δική μου ελευθερία και τα συμφέροντά μου εντός του κοινωνικού πλαισίου. Φυσικά μπορώ να καταλάβω την αδιαφορία ως μια απάντηση στην έλειψη ελεύθερης επιλογής αφού στην τελική ότι και να διαλέξω να κάνω δεν το διάλεξα πραγματικά. Η αδιαφορία όμως όπως και η μη αδιαφορία δεν καταφέρνει να ξεφύγει από αυτήν την πραγματικότητα δηλαδή την έλειψη ελεύθερης επιλογής και την έλειψη ενός αγνού ανεπηρέαστου εγώ.
