ΜΑΥΡΑ ΣΥΝΝΕΦΑ ∅

The Stranger – Ο Ξένος

Philosophy

Philosophy(“love of wisdom”) is considered to be the study of general and fundamental questions about ourselves and the world, such as those about existence, knowledge, values, reason, mind, and language.

To philosophize, then, we must first try to understand exactly how these words are used and what they mean, to try to study them systematically by isolating the common and fixed elements of their meanings. We should try to give a definition that will allow us not to confuse one with the other, without a clear understanding of the meanings expressed by these words, it is not possible to proceed to the investigation of philosophical problems.

Philosophy as an activity

Philosophy we could say is an activity, and to understand what it is, you must engage with the different kinds of philosophical problems, questions and arguments.

We can characterize philosophy as the activity of working out the right way to think about things.

Philosophy in that sense is thought on thought itself and its possibilities, it’s to learn how to think.

It is thought (actively engaging with these questions), self-dialogue (puzzling on them, articulating your own thoughts about them) and dialogue (considering how you can defend these thoughts in response to those who disagree with you).

Philosophy needs understanding, critical evaluation and dispute.

It does not stay at the level of simple curiosity but becomes a serious, methodical and systematic engagement.

Philosophy, questioning and logic

Philosophers, invite us to try to justify even our most basic beliefs, those we have gained from our experience or from our family, our school, our teachers and friends, but also those we accept as preconditions when we begin the study of science. As paradoxical and extreme as their request for justification sometimes sounds, we must try to satisfy it. Even if we fail, it is good to know why we failed. We need to see how far we can go and thus detect the limits of our rational abilities.

The critical attitude that philosophers adopt towards key issues is considered by many to be dangerous, as it shakes our certainties and possibly undermines our faith in religion, traditions and the political institutions of our society.

For this reason philosophy is hard precisely because it asks questions about things that we usually take for granted while we get on with our lives.

Philosophy is the process of trying to find answers, using reasoning rather than accepting without question conventional views or traditional authority.

The very first philosophers, in ancient Greece and China, were thinkers who were not satisfied with the established explanations provided by religion, tradition and customs and sought answers which had rational justifications.

Throughout history the way people have lived in the world has presupposed particular ways of thinking about things that, once they have been brought out into the open and examined, look clearly and disastrously wrong.

We should also wonder whether we might be thinking about, and acting in, the world in ways that will seem crazy to future generations.

Philosophy and science

Philosophers do not hesitate to remind us that our senses, but also our logic, often err and that what we accept as obvious in our daily lives may change, as the principles that guide scientific research often change.

Philosophy therefore comes “before” the sciences – to help them establish their principles, to better define their concepts and to organize their methods, in order to facilitate their work – but also “after” them – to summarize and interpret the findings of their research.

Often the relationship between science and philosophy is a back-and-forth affair, with ideas from one informing the other.

Philosophy is not simply about ideas—it’s a way of thinking. There are frequently no right or wrong

answers, and different philosophers often come to radically different conclusions in their investigations into questions that science cannot explain.

Historically, philosophy encompassed all bodies of knowledge, “natural philosophy” encompassed astronomy, medicine, and physics which now are sciences.

The growth of modern research universities led academic philosophy and other disciplines to specialize. Since then, various areas of investigation that were traditionally part of philosophy have become separate academic disciplines and namely the social sciences such as psychology, sociology, anthropology, linguistics, and economics.

Philosophy and its occasional subject-matter

It seems that in any field we can always take a step back from our research, try to have a clear picture of the framework or the set of conditions that shape our research and wonder if this framework is the best for the subject under research.
This is the distinction between actually doing something and doing the philosophy of it.

The challenges to our way of thinking can either come from inside, as in cases when we realize that the framework we’re using to think about things is unstable or knotty, or from outside, as when the puzzles and unexplained events with which the world confronts our current way of thinking become so widespread that we’re forced to look for a new framework that makes better sense of things, that is to try to identify the presuppositions that inform our investigation, and think about whether they’re the best ones.

The relationship between the findings that provide us with food for thought, and the subsequent thinking that feeds off them, is an intricate one – and it’s this kind of relationship that can make the boundaries between philosophy and other subjects blurry.

Philosophical dialogue

In philosophy, we make a special effort to make our thinking about the evidence, the reasons for thinking and acting that the evidence suggests, the conclusion we draw from weighing up those reasons, and the transition between each of these stages and the next, as clear and uncontroversial as we can.

Philosophers spend their time trying to come up with evidence and chains of reasoning that point us toward the right way of thinking about something, when having a philosophical dialogue they don’t try to “win” a debate in the eyes of the world or insult their opponent.

In response to someones arguments, they might be moved to defend, clarify, or modify their own views. When doing philosophy, the conversation partners whom we’re trying to get to share our views needn’t be real, or present, we might instead be trying to clarify or convince ourselves of a view in response to some doubts or questions that we ourselves have, or we might be considering how a past philosopher or some other figure might react to the views we hold and our reasons for holding them. This process of shaping and articulating our views in response to real or imagined others, such that we not only understand our own views better, but can explain to others why they’re the right ones, is central to philosophy.

David Hume on philosophy

David Hume had a sceptical view of the prospects of philosophy, for Hume the most important constraint on philosophy is that it should stay completely faithful to what our experience of the world tells us,

but he argued that philosophy can only show how we happen to think of the world, not whether this corresponds to the way the world is.

Hume thought that when we consider things carefully, our experience of the world doesn’t tell us nearly as much as we think. Our thinking can only ever reveal the particular habits that we happen to have of associating ideas and drawing conclusions, based on our impressions of the world(as involving space, time and causation). Whether these habits of thinking correspond well to the way the world actually is, that’s simply something we can never know.

So for him the project of trying to work our way towards the ‘best’ way of thinking about things is futile. Although we might be able to come to a clear view of the way in which we do in fact think about things, Hume thought we simply couldn’t address the question of whether that way of thinking was doing a good or a bad job of representing the world.

Immanuel Kant on philosophy

Immanuel Kant famously said that Hume’s philosophy awoke him from his dogmatic slumbers, he set himself the task of showing that philosophy could reveal more than just the arbitrary rules and patterns that our thought happens to follow, his important claim is that the rules and patterns that our thought follows are also the rules and patterns that the world which we are thinking about follows, he thinks that this is the case because the very idea of a world that doesn’t conform to the rules and patterns of our mind is nonsensical. The world must conform to the rules that our thought follows, because it turns out that the same rules express what it takes for a world to be present for us to think. What does it mean for a world to exist? It means that rules (such as space, time, and causality) necessarily exist in reality and not just in the way we perceive the world, because once we try to articulate the possibility of a world without them, we no longer think something we can call a world, a world without them is unthinkable, it can not exist, so, only by experiencing a world, the existence of these rules is presupposed, because of this, the right way of thinking about things, for Kant, is the way that rational thinking would ultimately lead us to if we followed it to its proper conclusions, many of the important patterns in our ways of thinking about the world are just the right ones to put us in touch with the world.

Hilary Putnam on philosophy

Hilary Putnam says, philosophy needs vision and argument. There is something disappointing about a philosophical work that contains arguments, however good, which were not inspired by some genuine vision. And something disappointing about a philosophical work that contains a vision, however inspiring, which is unsupported by arguments.

We need to do more than just try and identify and assess the premises that it’s using, and see if it’s a valid argument. I think we also need to think about the vision, the big picture that inspires that argument. What’s the person who’s putting forward the argument really trying to say? What are they really trying to get at? And can we even perhaps do a better job of trying to articulate that and get at what they’re trying to say than they can.

Karl Jaspers on philosophy

Karl Jaspers said “Philosophy is: to be on the move towards. “Its questions are more substantial than its answers, and each answer turns into a new question.”

The branches of philosophy

Today, major branches/subfields of academic philosophy include:

1.Metaphysics which is concerned with the fundamental nature of reality and its general features such as existence, time, the objects and their properties, wholes and their parts, events, processes, causation and the relationship between mind and body.

Metaphysics include cosmology, the study of the world in its entirety and ontology, the study of being.

Trys to answer questions like, What is the nature of whatever it is that exists? Why is there something rather than nothing? Is there such a thing as a soul?

2.Epistemology which studies the nature of knowledge and belief

so it examines knowledge, if it’s even possible, the kinds and the sources of knowledge including perceptual experience, reason, memory, and testimony. It also investigates questions about the nature of truth, belief, justification, and rationality.

Trys to answer questions like, What is knowledge? What is the nature of knowledge? What is it that determines whether or not someone knows something? Do we have any knowledge? Can we have any knowledge?

3.Logic which is the study of reasoning and argument, the rules of inference that allow one to derive conclusions from premises which is like a mathematical proof.

Types of reasoning include deductive, inductive, and abductive

and types of logic include among others mathematical logic, philosophical logic, modal logic, computational logic, propositional logic and non-classical logics.

Logic could be considered a separate branch of philosophy, but for most philosophers it is mainly the instrument of sound intellect, which is necessary not only for every form of philosophical activity, but also for all sciences.

A large part of the problem is that philosophical logic, unlike mathematics, is expressed in words rather than numbers or symbols, and is subject to all the ambiguities and subtleties inherent in language. Constructing a reasoned argument involves using language carefully and accurately, examining our statements and arguments to make sure they mean what we think they mean; and when we study other people’s arguments, we have to analyze not only the logical steps they take, but also the language they use.

The next three branches are linked subjects, under the general headings of value theory and practical philosophy as they involve a normative or evaluative aspect, searching and evaluating values that will regulate our actions and guide us in the organization of our lives.

4.Morality(Ethics) studies what constitutes good and bad conduct, right and wrong moral values, and good and evil. Its primary investigations include how to live a good life and identifying standards of morality. It also includes investigating whether or not there is a best way to live. The main branches of ethics are normative ethics, meta-ethics and applied ethics.

5.Aesthetics which studies the nature of art, beauty, taste, enjoyment, emotional values, perception and the creation and appreciation of beauty. It is more precisely defined as the study of sensory or sensori-emotional values, sometimes called judgments of sentiment and taste. Its major divisions are art theory, literary theory, film theory and music theory.

6.Political philosophy which is the study of government, organization and the relationship of individuals (or families and clans) to communities including the state.It includes questions about justice, law, property and the rights and obligations of the citizen.

Other notable subfields include philosophy of science, philosophy of language, philosophy of religion, philosophy of history and philosophy of mind.

The branches/subfields of philosophy sometimes can overlap with each other and overlap with other fields such as science, religion or mathematics.

When we are trying to explain what philosophy is we unavoidably talk metaphilosophicaly.

Metaphilosophy

Metaphilosophy, sometimes called the philosophy of philosophy, is considered to be “the investigation of the nature of philosophy”. Its subject matter includes the aims of philosophy, the boundaries of philosophy, and its methods. Metaphilosophy is asking what is philosophy itself, what sorts of questions it should ask, how it might pose and answer them, and what it can achieve in doing so.

Part of philosophy or above it?

It is considered by some to be a subject apart or prior and preparatory to philosophy, above or beyond it, some think it’s a more fundamental undertaking than philosophy itself, others see metaphilosophy as inherently a part of philosophy, or automatically a part of it and prefer the term ‘philosophy of philosophy’ instead of ‘metaphilosophy’ as it avoids the connotation of a superior activity that looks down on philosophy, while others adopt some combination of these views.

Branches of metaphilosophy

Many sub-disciplines of philosophy have their own branch of ‘metaphilosophy’, examples being meta-aesthetics, meta-epistemology, meta-ethics, and metametaphysics (meta-ontology).

What are the aims of philosophy?

Some philosophers like existentialists and pragmatists think philosophy is ultimately a practical discipline that should help us lead meaningful and happy lives, others like analytic philosophers think that it should help us find truth and knowledge, they see philosophy as a technical, formal, and entirely theoretical discipline, with goals such as “the disinterested pursuit of knowledge for its own sake”, others think the aim is to help us find goodness and justice, others think the aim is to help us have understanding or wisdom, others might say that all of the above are aims philosophy should have and others disagree with all these aims, some even say that it makes no sense to talk about the aim of philosophy at all.

What are the boundaries of philosophy?

While there is some agreement that philosophy involves general or fundamental topics, there is no clear agreement about a series of demarcation issues, including:

1.Some authors say that philosophical inquiry is second-order, having concepts, theories and presupposition as its subject matter; that it is “thinking about thinking”, that philosophers study, rather than use, the concepts that structure our thinking.

However, others warn that this is not always clear: philosophical problems may be tamed by the advance of a discipline, and the conduct of a discipline may be swayed by philosophical reflection.

Second order means analysis and critique of theories and the presuppositions of the theories
while first order means use of theories uncritically.

2.Some philosophers like analytical philosophers argue that philosophy is distinct from science in that its questions cannot be answered empirically, that is, by observation or experiment and empirical questions are to be answered by science, not philosophy, this is a kind of metaphilosophical non-naturalism.

However, some schools of contemporary philosophy such as the pragmatists and naturalistic epistemologists argue that philosophy should be linked to science and should be scientific in the broad sense of that term, “preferring to see philosophical reflection as continuous with the best practice of any field of intellectual enquiry” or that at least philosophers should pay attention to the science because it can tell us a lot about traditional philosophical debates, this is the weak version of metaphilosophical naturalism, the strong version says that science can supplant philosophy in some philosophical debates and the other debates, that science can’t help, aren’t even worth pursuing.

3.Some argue that philosophy is distinct from religion in that it allows no place for faith or revelation: that philosophy does not try to answer questions by appeal to revelation, myth or religious knowledge of any kind, but instead uses reason. However, philosophers and theologians such as Thomas Aquinas and Peter Damian have argued that philosophy is the “handmaiden of theology”.

What are the methods of philosophy?

Philosophical method or methodology is the study of how to do philosophy. A common view among philosophers is that philosophy is distinguished by the ways that philosophers follow in addressing philosophical questions. There is not just one method that philosophers use to answer philosophical questions, different methods are appropriate for different goals, so it depends on what question you are trying to answer.

Nevertheless there are methods discarded by some philosophers and some that are being deemed more useful or important.

Philosophical methods include:

1.Rational argument, which is widely accepted.

2.Conceptual analysis which is mainly the process of breaking a complex topic into smaller parts in order to gain a better understanding of it, for example instead of saying x is a triangle, we are saying x is a shape with exactly three angles, we can tell whether a given analysis is right usually by using “the method of cases” where we are trying to find a case which the analysis fails and if so the analysis is wrong otherwise it’s right, for example if an analysis says that all fruits have seeds and we find a case of a fruit without seeds we debunk that analysis, so by generating a case where, intuitively, we recognize that a claim of a theory is false. This of course makes use of another philosophical method which is intuition.

One objection to this method is that the assumption of conceptual analysis is that concepts work like definitions but other views say that a concept applies to an item just in case the item shares a sufficient but vague number of properties with typical cases of that concept,

for example apples and oranges are typical cases of the concept fruit, we all immediately recognize those as fruits, other items are then judged to be fruits on the basis of relevant similarities with those typical cases of fruits or on the basis of relevant differences with those fruits, this generates unclear cases such as the tomato.

Another objection is that every proposed analysis seems to face counterexamples, the more we analyze something it’s easy to find a case where it’s mistaken for example justified true belief used to be considered the definition of knowledge but not anymore since many cases have been presented in which this definition fails.

3.Conceptual engineering which focuses on how to best assess and improve our conceptual schemes. It’s the design, implementation and evaluation of concepts, it involves designing new concepts or revising old concepts. Whereas conceptual analysis is descriptive and concerned with revealing the logical relations between our concepts as they currently are, tries to answer the question, is this definition correct or incorrect? Conceptual engineering is revisionary and trys to answer the question, is this definition useful for our concept, is it satisfactory and simple? Does it help us to systematize our knowledge? Concepts we currently use may be vague, incoherent or problematic so we should try to develop a revised concept, a concept that can play all of the important roles that the current concept plays without all the incoherencies the current concept had which will be more useful depending on what our goal is, for example the concept of knowledge

can be problematic so it may be more appropriate to fragment the concept to provide one account of the abstract scientific knowlege like in general relativity and one account of the basic perceptual knowledge like when a dog knows there is a cat on the tree. The argument in favor of conceptual engineering from Cappelen called the master argument goes like this:

If a word has a specific meaning, there are similar meanings it could have.

There is no reason to suppose that the current meaning is the best meaning this word could have.(Given our goals)

It is important to ensure that our words have the best meanings possible.

As a corollary, when doing philosophy, we should try to find the best meanings for philosophical terms.

Therefore philosophers should do conceptual enginnering.

4.Intuition which is the power of obtaining knowledge that cannot be acquired either by inference or observation, neither by reason nor experience. It’s in a sense automatic or instictively recognizing features of our ideas about the world such as that a square is not a circle without needing systematic reasoning.

Some philosophers have cast doubt about intuition as a basic tool in philosophical inquiry, they discard intuition as it is often affected by irrelevant factors, can be relative, unreliable and often wrong.

5.Experimental philosophy which is a form of philosophical inquiry that makes at least partial use of empirical research—especially opinion polling—in order to address persistent philosophical questions. This is in contrast with the methods found in analytic philosophy, whereby some say philosophers will sometimes begin by appealing to their intuitions on an issue and then form an argument with those intuitions as premises.

6.Empirical philosophy which is the pursuit of knowledge by means of observation and experiment rather than theoretical analysis or speculation.

7.Formal philosophy which is an approach with formalized language and systematic presentation,

the main idea is that by formalization it is possible to infer the truth value and propositional content directly from grammar and syntax. The ultimate goal is a perfect scientific language where equivocations and misunderstandings are impossible (like in mathematics), but still a language.

8.Linguistic philosophy or analysis which is the view that many or all philosophical problems can be solved (or dissolved) by paying closer attention to language, either by reforming language or by understanding the everyday language that we presently use better.

9.Computational philosophy which is the use of mechanized computational techniques to instantiate, extend, and amplify philosophical research.

10.The genealogical method which is a historical technique in which one questions the commonly understood emergence of various philosophical and social beliefs like tracking the lineages of a concept, not just documenting its changing meaning (etymology) but the social basis of its changing meaning, thus extending the possibility of analysis.

11.Thought experiments

12.Questioning and critical discussion

(such as the socratic method)

Is there philosophical progress?

A prominent question in metaphilosophy is that of whether or not philosophical progress occurs and more so, whether such progress in philosophy is even possible.

Many philosophical debates that began in ancient times are still debated today.

Some say that no philosophical progress has occurred since then, or that it’s at least very little.

Others see progress in philosophy similar to that in science. Meanwhile, some, argue that “progress” is the wrong standard by which to judge philosophical activity.

It has even been disputed, most notably by Ludwig Wittgenstein, whether genuine philosophical problems actually exist. The opposite has also been claimed, for example by Karl Popper, who held that such problems do exist, that they are solvable, and that he had actually found definite solutions to some of them.

Friedrich Schlegel’s metaphilosophy

Friedrich Schlegel observed that there was little philosophizing about philosophy (metaphilosophy), implying that we should question both how Western philosophy functions and its assumption that a linear type of argument is the best approach. Schlegel disagrees with the approaches of Aristotle and René Descartes, saying they are wrong to assume that there are solid “first principles” that can form a starting point. He also thinks that it is not possible to reach any final answers, because every conclusion of an argument can be endlessly perfected. Describing his own approach, reflexivity Schlegel says philosophy must always “start in the middle… it is a whole, and the path to recognizing it is no straight line but a circle.” His contemporary, Georg Hegel, took up the cause for

reflexivity—the modern name for applying philosophical methods to the subject of philosophy itself.

Bertrand Russell’s metaphilosophy

Bertrand Russell wrote: “We may note one peculiar feature of philosophy. If someone asks the question what is mathematics, we can give him a dictionary definition, as far as it goes this is an uncontroversial statement… Definitions may be given in this way of any field where a body of definite knowledge exists. But philosophy cannot be so defined. Any definition is controversial and already embodies a philosophic attitude. The only way to find out what philosophy is, is to do philosophy.“

Martin Heidegger’s metaphilosophy

Martin Heidegger said: When we ask, “What is philosophy?” we are obviously taking a stand above and, therefore, outside of philosophy. But the aim of our question is to enter into philosophy, to tarry in it, to conduct ourselves in its manner, that is, to “philosophize”. The path of our discussion must, therefore, not only have a clear direction, but this direction must at the same time give us the guarantee that we are moving within philosophy and not outside of it and around it.

Gilbert Ryle’s metaphilosophy

Many philosophers have expressed doubts over the value of metaphilosophy. Among them is Gilbert Ryle that said: “preoccupation with questions about methods tends to distract us from prosecuting the methods themselves. We run as a rule, worse, not better, if we think a lot about our feet. So let us … not speak of it all but just do` it.“

Henry Odera Oruka’s metaphilosophy

Henry Odera Oruka looks at why philosophy in sub-Saharan Africa has often been overlooked, and concludes that it is because it is primarily an oral tradition, while

philosophers in general tend to work with written texts. Some people have claimed that philosophy is necessarily connected with written recording, but Oruka disagrees. In order to explore philosophy

within the oral traditions of Africa, Oruka proposed an approach that he called “philosophic sagacity”.His metaphilosophical approach is ethnography he borrowed the ethnographic approach of anthropology, where people are observed in their everyday settings, and their thoughts and actions recorded in context. He recorded conversations with people who were considered wise by their local community. Those sages who had critically examined their ideas about traditional philosophical topics, such as God or freedom, and found a rational foundation for them could,

Oruka believes, be considered philosophic sages. These systematic views deserve to be explored in

the light of wider philosophical concerns and questions.

Through metaphilosophical pondering some people reached antiphilosophy.

Antiphilosophy

Antiphilosophy has been used as a denigrating word from people such as anti-intellectuals (even intellectual anti-intellectuals), proponents of radical antiphilosophy that are trying to discredit and outstrip the philosophers relation to truth, some natural scientists that argue for the exclusivity of the scientific method as the only sound method and religious fundamentalists that rely on blind faith

but antiphilosophy has been used also with more neutral or positive connotations as an opposition to traditional philosophy. Antiphilosophy in this sense is anti-theoretical, critical of a priori or preconceived justifications.

The death of philosophy

The antiphilosophers against traditional philosophy argue that, when the need for eternal answers goes then the obsession to pose questions dealing with eternal ideas (philosophic ideas that have tried to escape time and history and focus on eternity and ahistoricity), limits or so-called transcendentals (those that transcend the limits of every possible experience) have ended. It’s a disease we got rid of.

With the need, the wish not to express universal questions or try to think absolute,
one loses the need to search for and devise universally true and absolute answers. This is why the death of philosophy occurred.

What is wrong with philosophy? It’s the
way of dealing (often not logical, ‘philosophical’thinking and reasoning) with subject-matter.

The purpose of philosophy is not to discover or
develop new or more factual information or knowledge as is the case with the sciences, humanities, linguistics etc. The purpose of philosophy is to clarify things we think and say, to identify misleading notions, misleading ways of expressing and employing ideas, misleading and confused reasons for doing such things, to become clear about the reasons for philosophizing, to be aware when misleading speculations and generalizations are made, not to become involved in making such generalizations and speculations in the name of philosophy, as this discourse is unable to make such things.

The thinkers must be clear about the discourse they wish to employ and the transcendentals of the discourse (assumptions, frames of reference, terms, aims, etc), and not acting like those are philosophical.

Anti-academia

Some antiphilosophers against traditional philosophy argue that, academic thinkers who work in philosophy and who employ this discourse for motives of their own, for example for their professional lives, such individuals who live off philosophy use this practice to produce articles,books etc as part of their professional role, to add to their status, to their names and professional qualifications. Such individuals find an endless list of possible topics, they become involved in fields that cross into other disciplines, they imagine that they work in the discourse of philosophy while in fact they already crossed into another discourse and involved in socio-cultural practices that are no longer philosophical. They are more concerned with working within their uncritically accepted notion of what philosophy is, what it must be and what it should be. We find such ideological notions of philosophy underlying most if not all academic philosophy, by paid to think ‘philosophers’ do not ask questions that shatters, destroy, revolutionize and transform philosophy.

From knowledge to wisdom

Some antiphilosophers against traditional philosophy argue that, original and creative thinkers in the philosophical discourse transform the discourse itself by their
philosophizing. This type of thinkers questions the nature of the discourse
itself. They ask questions about the basis, the origin, the nature and other transcendentals of this
socio-cultural practice. They question existence, human existence, culture, philosophy itself, even themselves and their own life and existence, what are the rational of such things, what is the purpose and the point and meaning of these things.
Some of the transcendentals that are questioned by this type of in-depth, original enquiry concerns underlying assumptions and pre-suppositions.

We need a revolution in the aims and methods of academic inquiry, so that the basic aim
becomes to promote wisdom by rational means, instead of just to acquire knowledge, data and information.

An Example of antiphilosophical positions on Ethics

The antiphilosophers could argue that, with regard to ethics, there is only practical, ordinary reasoning. Therefore, it is wrong to a priori impose overarching ideas of what is good for philosophical reasons. For example, it is wrong to blanketly assume that only happiness matters, as in utilitarianism. This is not to say though that some utilitarian-like argument can’t be valid when it comes to what is right in some particular case.

This is a type of particularism.

An Example of antiphilosophical positions on Metaphysics (Ontology)

The antiphilosophers could argue that they do not subscribe to or commit themselves to

one ontological position, for example idealist, realist, naturalist, etc., therefore do not have an

ontology, but they employ ontologies in a functional manner, so a functional ontologism. They employ, merely temporarily the appropriate ontology for a particular context so as to make sense of the contents of that context, of what the writer, actor or creator of a context wishes to express, depict or communicate. This is obviously only a temporary commitment, a functional tool, and it depends on the context that the author uses. Therefore can employ multiple, context related ontologies, in a temporary manner for their functionality, as if they are tools. Then after having made sense ‘empathically’ of the contents of the context, they can suspend these ontologies so as to be able to view and deal with the context more objectively.

This is a type of ontological anarchism.

An Example of antiphilosophical positions on Epistemology

The antiphilosophers could argue that they are not particularly concerned about truth, beliefs being justified or not and more interested if something has meaning or not, if what someone says or does is meaningful when taken in the context it is expressed in.

Ludwig Wittgenstein‘s antiphilosophy

The views of Ludwig Wittgenstein, specifically his metaphilosophy, could be said to be antiphilosophy.

Wittgenstein claims that there are no realms of phenomena whose study is the special business of a philosopher, and about which he or she should devise profound apriori theories (apriori is something that can be acquired independently of experience) and sophisticated supporting arguments. There are no startling discoveries to be made of facts, not open to the methods of science, yet accessible “from the armchair” through some blend of intuition, pure reason and conceptual analysis.

Other antiphilosophies

Other schools of thought that have also been considered to be an antiphilosophy are the ancient skeptics, pyrrhonism, radical empiricists, naive realists, some existentialists, some pragmatists and some Marxists.

To do the test press on the link bellow:

testmoz.com/10487074

Φιλοσοφία

Φιλοσοφία(«αγάπη για τη σοφία») θεωρείται ότι είναι η μελέτη γενικών και θεμελιωδών ερωτημάτων ή προβλημάτων που αφορούν τους εαυτούς μας και τον κόσμο, όπως αυτών σχετικά με την ύπαρξη, τη γνώση, τις αξίες, τη λογική, το μυαλό και τη γλώσσα.

Για να φιλοσοφήσουμε λοιπόν, πρέπει προηγουμένως να προσπαθήσουμε να καταλάβουμε πώς ακριβώς χρησιμοποιούνται αυτές οι λέξεις και τι σημαίνουν, να προσπαθήσουμε να τις μελετήσουμε συστηματικά απομονώνοντας τα κοινά και σταθερά στοιχεία των σημασιών τους. Θα πρέπει να προσπαθήσουμε να δώσουμε κάποιον ορισμό που θα μας επιτρέπει να μη συγχέουμε τη μία με την άλλη έννοια, χωρίς σαφή σύλληψη των εννοιών που εκφράζουν αυτές οι λέξεις, δε γίνεται να προχωρήσουμε στη διερεύνηση των φιλοσοφικών προβλημάτων.

Η φιλοσοφία ως δραστηριότητα

Η φιλοσοφία θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι μια δραστηριότητα και για να καταλάβετε τι είναι, πρέπει να ασχοληθείτε με τα διάφορα είδη των φιλοσοφικών προβλημάτων, ερωτήσεων και επιχειρημάτων.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη φιλοσοφία ως τη δραστηριότητα της εξεύρεσης του σωστού τρόπου σκέψης για τα πράγματα.

Η φιλοσοφία με αυτή την έννοια είναι σκέψη πάνω στην ίδια τη σκέψη και τις δυνατότητές της,

είναι το να μάθετε πως να σκέφτεστε.

Είναι σκέψη(να ασχολείστε ενεργά με αυτές τις ερωτήσεις), αυτοδιάλογος(να προβληματίζεστε με αυτές, διατυπώνοντας τις δικές σας σκέψεις σχετικά με αυτές) και διάλογος(εξετάζοντας πώς μπορείτε να υπερασπιστείτε αυτές τις σκέψεις ως απάντηση σε εκείνους που δεν συμφωνούν μαζί σας).

Η φιλοσοφία χρειάζεται κατανόηση, κριτική αξιολόγηση και αμφισβήτηση.

Δεν µένει στο επίπεδο της απλής περιέργειας αλλά γίνεται σοβαρή, µεθοδική και συστηµατική ενασχόληση.

Φιλοσοφία, αμφισβήτηση και λογική

Oι φιλόσοφοι, μας καλούν να επιχειρήσουμε να αιτιολογήσουμε ακόμη και τις πιο βασικές μας πεποιθήσεις, αυτές που αποκτήσαμε από την εμπειρία μας ή από την οικογένειά μας, το σχολείο μας, τους δασκάλους και τους φίλους μας, αλλά και αυτές που δεχόμαστε ως προϋποθέσεις, όταν ξεκινούμε τη μελέτη της επιστήμης. Όσο παράδοξο και ακραίο κι αν ακούγεται μερικές φορές το αίτημά τους για αιτιολόγηση, οφείλουμε να προσπαθήσουμε να το ικανοποιήσουμε. Ακόμη κι αν αποτύχουμε, καλό είναι να ξέρουμε γιατί αποτύχαμε. Πρέπει να δούμε μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε και έτσι να ανιχνεύσουμε τα όρια των λογικών μας ικανοτήτων.

Η κριτική στάση που υιοθετούν οι φιλόσοφοι απέναντι σε καίρια ζητήματα θεωρείται από αρκετούς και επικίνδυνη, εφόσον κλονίζει τις βεβαιότητές μας και ενδεχομένως υπονομεύει την πίστη μας στη θρησκεία, στις παραδόσεις αλλά και στους πολιτικούς θεσμούς της κοινωνίας μας.

Γι’αυτόν τον λόγο η φιλοσοφία είναι δύσκολη ακριβώς επειδή θέτει ερωτήσεις σχετικά με πράγματα που συνήθως θεωρούμε δεδομένα ενώ συνεχίζουμε τη ζωή μας.

Η φιλοσοφία είναι η διαδικασία της προσπάθειας εξεύρεσης απαντήσεων, χρησιμοποιώντας συλλογισμούς και όχι αποδοχή χωρίς αμφισβήτηση συμβατικών απόψεων ή παραδοσιακής εξουσίας.
Οι πρώτοι φιλόσοφοι, στην αρχαία Ελλάδα και την Κίνα, ήταν στοχαστές που δεν ήταν ικανοποιημένοι με τις καθιερωμένες εξηγήσεις που παρέχονταν από τη θρησκεία, την παράδοση και τα έθιμα και αναζητούσαν απαντήσεις που είχαν λογικές αιτιολογήσεις.

Καθ ‘όλη τη διάρκεια της ιστορίας ο τρόπος με τον οποίο οι άνθρωποι ζούσαν στον κόσμο προϋποθέτει συγκεκριμένους τρόπους σκέψης για πράγματα που, αφού τα βγάλαμε στο φως και τα εξετάσαμε, φαίνονται σαφώς και ολέθρια λάθος.

Θα πρέπει επίσης να αναρωτηθούμε αν ίσως σκεφτόμαστε και ενεργούμε στον κόσμο με τρόπους που θα φαίνονται τρελοί στις επόμενες γενιές.

Φιλοσοφία και επιστήμη

Οι φιλόσοφοι δε διστάζουν να μας υπενθυμίζουν ότι οι αισθήσεις μας, αλλά και η λογική μας, συχνά σφάλλουν και ότι όσα δεχόμαστε ως προφανή στην καθημερινή μας ζωή δεν αποκλείεται να αλλάξουν, όπως πολλές φορές αλλάζουν και οι αρχές που κατευθύνουν τις επιστημονικές έρευνες.

Η φιλοσοφία λοιπόν έρχεται “πριν” από τις επιστήμες -για να τις βοηθήσει να θεμελιώσουν τις αρχές τους, να προσδιορίσουν καλύτερα τις έννοιές τους και να οργανώσουν τις μεθόδους τους, ώστε να διευκολυνθεί το έργο τους -αλλά και “μετά” από αυτές – για να συνοψίσει και να ερμηνεύσει τα πορίσματα των ερευνών τους.

Συχνά η σχέση μεταξύ επιστήμης και φιλοσοφίας είναι ένα πάρε-δώσε, με τις ιδέες της μιας να πληροφορούν την άλλη.
Η φιλοσοφία δεν αφορά απλώς τις ιδέες – είναι ένας τρόπος σκέψης. Συχνά δεν υπάρχουν σωστές ή λάθος απαντήσεις, και διαφορετικοί φιλόσοφοι συχνά καταλήγουν σε ριζικά διαφορετικά συμπεράσματα στις έρευνές τους σε ζητήματα που η επιστήμη δεν μπορεί να απαντήσει.

Ιστορικά, η φιλοσοφία περιλάμβανε όλα τα σώματα γνώσης, η «φυσική φιλοσοφία» περιλάμβανε την αστρονομία, ιατρική και φυσική που πλέον είναι επιστήμες.
Η ανάπτυξη των σύγχρονων ερευνητικών πανεπιστημίων οδήγησε την ακαδημαϊκή φιλοσοφία και άλλους κλάδους στην εξειδίκευση. Έκτοτε, διάφοροι τομείς έρευνας που αποτελούσαν παραδοσιακά μέρος της φιλοσοφίας έγιναν ξεχωριστοί ακαδημαϊκοί κλάδοι και συγκεκριμένα οι κοινωνικές επιστήμες όπως η ψυχολογία, η κοινωνιολογία, η ανθρωπολογία, η γλωσσολογία και η οικονομία.

Φιλοσοφία και το εκάστοτε θέμα της

Φαίνεται ότι σε οποιονδήποτε τομέα μπορούμε πάντα να κάνουμε ένα βήμα πίσω από την έρευνά μας, να προσπαθήσουμε να έχουμε μια σαφή εικόνα του πλαισίου ή του συνόλου των προϋποθέσεων που διαμορφώνει την έρευνά μας και να αναρωτηθούμε αν αυτό το πλαίσιο είναι το καλύτερο για το θέμα υπό έρευνα.

Αυτή είναι η διάκριση μεταξύ του να ασχολείσαι πραγματικά με κάποιο θέμα και να ασχολείσαι με τη φιλοσοφία αυτού του θέματος.

Οι προκλήσεις στον τρόπο σκέψης μας μπορούν είτε να προέρχονται από μέσα, όπως σε περιπτώσεις που συνειδητοποιούμε ότι το πλαίσιο που χρησιμοποιούμε για να σκεφτόμαστε πράγματα είναι ασταθές ή μπερδεμένο, ή από έξω, όπως όταν οι γρίφοι και τα ανεξήγητα γεγονότα με τα οποία ο κόσμος αντιμετωπίζει τον σημερινό μας τρόπο σκέψης γίνονται τόσο διαδεδομένα που αναγκαζόμαστε να αναζητήσουμε ένα νέο πλαίσιο που θα έχει καλύτερη αίσθηση των πραγμάτων, δηλαδή προσπαθούμε να προσδιορίσουμε τις προϋποθέσεις που ενημερώνουν την έρευνά μας και να σκεφτούμε αν είναι οι καλύτερες.

Η σχέση μεταξύ των ευρημάτων που μας παρέχουν τροφή για σκέψη και της επακόλουθης σκέψης που τα τροφοδοτεί, είναι περίπλοκη – και αυτό το είδος σχέσης μπορεί να κάνει τα όρια μεταξύ φιλοσοφίας και άλλων θεμάτων θολά.

Φιλοσοφικός διάλογος

Στη φιλοσοφία, καταβάλλουμε ιδιαίτερη προσπάθεια να σκεφτούμε τα αποδεικτικά στοιχεία, τους λόγους που υποδεικνύουν τα στοιχεία για την σκέψη και δράση μας, το συμπέρασμα που βγάζουμε από τη στάθμιση αυτών των λόγων και τη μετάβαση μεταξύ καθενός από αυτά τα στάδια και τα επόμενα, όσο πιο σαφή και αδιαμφισβήτητα μπορούμε.
Οι φιλόσοφοι περνούν το χρόνο τους προσπαθώντας να βρουν αποδείξεις και αλυσίδες συλλογισμού που μας οδηγούν στο σωστό τρόπο σκέψης για κάτι, όταν κάνουν φιλοσοφικό διάλογο δεν προσπαθούν να «κερδίσουν» μια συζήτηση στα μάτια του κόσμου ή να προσβάλουν τον αντίπαλό τους.
Σαν απάντηση στα επιχειρήματα κάποιου, μπορεί να κινηθούν για να υπερασπιστούν, να διευκρινίσουν ή να τροποποιήσουν τις απόψεις τους. Όταν κάνουμε φιλοσοφία, οι συνομιλιτές με τους οποίους προσπαθούμε να μοιραστούμε τις απόψεις μας δεν χρειάζεται να είναι πραγματικοί ή παρόντες, αλλά ίσως να προσπαθούμε να ξεκαθαρίσουμε ή να πείσουμε τον εαυτό μας για μια άποψη ως απάντηση σε κάποιες αμφιβολίες ή ερωτήσεις που έχουμε οι ίδιοι, ή μπορεί να σκεφτόμαστε πώς ένας προηγούμενος φιλόσοφος ή κάποια άλλη προσωπικότητα θα μπορούσε να αντιδράσει στις απόψεις που έχουμε και στους λόγους που τις υποστηρίζουμε. Αυτή η διαδικασία διαμόρφωσης και άρθρωσης των απόψεών μας ως απάντηση σε πραγματικούς ή φανταστικούς άλλους, έτσι ώστε όχι μόνο να κατανοούμε καλύτερα τις δικές μας απόψεις, αλλά να εξηγούμε στους άλλους γιατί είναι οι σωστές, είναι κεντρική στη φιλοσοφία.

David Hume για την φιλοσοφία

Ο David Hume είχε μια σκεπτικιστική άποψη για τις προοπτικές της φιλοσοφίας, για τον Hume ο πιο σημαντικός περιορισμός στη φιλοσοφία είναι ότι πρέπει να παραμείνει απόλυτα πιστή σε ό, τι μας λέει για τον κόσμο η εμπειρία μας, αλλά υποστήριξε ότι η φιλοσοφία μπορεί να δείξει μόνο πώς τυχαίνει να σκεφτόμαστε για τον κόσμο, όχι αν αυτό αντιστοιχεί στον τρόπο που είναι ο κόσμος.
Ο Hume πίστευε ότι όταν εξετάζουμε τα πράγματα προσεκτικά, η εμπειρία μας για τον κόσμο δεν μας λέει σχεδόν τίποτα από όσα νομίζουμε. Η σκέψη μας μπορεί να αποκαλύψει μόνο τις ιδιαίτερες συνήθειες που τυχαίνει να συνδέουμε ιδέες και να βγάζουμε συμπεράσματα, με βάση τις εντυπώσεις μας για τον κόσμο(όπως ο χώρος, ο χρόνος και η αιτιώδης συνάφεια/αιτιότητα). Το αν αυτές οι συνήθειες σκέψης ανταποκρίνονται καλά στον τρόπο που ο κόσμος είναι στην πραγματικότητα, είναι κάτι που δεν μπορούμε ποτέ να γνωρίζουμε.
Έτσι, για εκείνον το εγχείρημα της προσπάθειας να προχωρήσουμε προς τον «καλύτερο» τρόπο σκέψης για τα πράγματα είναι μάταιο. Παρόλο που θα μπορούσαμε να καταλήξουμε σε μια σαφή εικόνα του τρόπου με τον οποίο σκεφτόμαστε για τα πράγματα, ο Hume πίστευε ότι απλά δεν μπορούμε απαντήσουμε το ερώτημα “αν αυτός ο τρόπος σκέψης κάνει καλή ή κακή δουλειά στην εκπροσώπηση του κόσμου.”

Immanuel Kant για την φιλοσοφία

Ο Immanuel Kant είπε περίφημα ότι η φιλοσοφία του Hume τον ξύπνησε από τον δογματικό του λήθαργο, έθεσε στον εαυτό του το καθήκον να δείξει ότι η φιλοσοφία θα μπορούσε να αποκαλύψει κάτι περισσότερο από τους αυθαίρετους κανόνες και τα πρότυπα που ακολουθεί η σκέψη μας, ο σημαντικός ισχυρισμός του είναι ότι οι κανόνες και τα πρότυπα που η σκέψη μας ακολουθεί είναι επίσης οι κανόνες και τα πρότυπα που ακολουθεί ο κόσμος που σκεφτόμαστε, πιστεύει ότι αυτό συμβαίνει επειδή η ιδέα ενός κόσμου που δεν συμμορφώνεται με τους κανόνες και τα πρότυπα του μυαλού μας είναι αδιανόητος. Ο κόσμος πρέπει να συμμορφώνεται με τους κανόνες που ακολουθεί η σκέψη μας, γιατί αποδεικνύεται ότι οι ίδιοι κανόνες εκφράζουν τι χρειάζεται για να υπάρχει ένας κόσμος παρών για να σκεφτούμε. Τι σημαίνει να υπάρχει ένας κόσμος; Σημαίνει ότι κανόνες (όπως ο χώρος, ο χρόνος και η αιτιώδης συνάφεια/αιτιότητα), αναγκαστικά υπάρχουν στην πραγματικότητα και όχι μόνο στον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο, διότι μόλις προσπαθήσουμε να διατυπώσουμε αυτήν τη δυνατότητα, ενός κόσμου να υπάρχει χώρις αυτούς, δεν σκεφτόμαστε πλέον κάτι που μπορούμε να ονομάσουμε κόσμο, ένας κόσμος χωρίς αυτούς είναι αδιανόητος, δεν μπορεί να υπάρξει, δηλαδή και μόνο πού έχουμε την εμπειρία ενός κόσμου η ύπαρξη αυτών των κανόνων προϋποτίθεται, εξαιτίας αυτού, ο σωστός τρόπος σκέψης για τα πράγματα, για τον Kant, είναι ο τρόπος που τελικά θα μας οδηγούσε η ορθολογική σκέψη, αν την ακολουθούσαμε στα σωστά συμπεράσματά της, πολλά από τα σημαντικά πρότυπα στον τρόπο σκέψης μας για τον κόσμο είναι ακριβώς οι σωστοί για να μας φέρουν σε επαφή με τον κόσμο.

Hilary Putnam για την φιλοσοφία

Ο Hilary Putnam λέει, η φιλοσοφία χρειάζεται όραμα και επιχειρήματα. Υπάρχει κάτι απογοητευτικό σε ένα φιλοσοφικό έργο που περιέχει επιχειρήματα, όσο καλά κι αν είναι, τα οποία δεν εμπνεύστηκαν από κάποιο γνήσιο όραμα. Και κάτι απογοητευτικό σε ένα φιλοσοφικό έργο που εμπεριέχει ένα όραμα, με έμπνευση, που δεν υποστηρίζεται από επιχειρήματα.
Χρειάζεται να κάνουμε περισσότερα από το να προσπαθήσουμε απλώς να εντοπίσουμε και να αξιολογήσουμε τις προκείμενες προτάσεις που χρησιμοποιεί καποίος για να δούμε αν είναι έγκυρο το επιχείρημα του. Νομίζω ότι πρέπει επίσης να σκεφτούμε το όραμα, τη μεγάλη εικόνα που εμπνέει αυτό το επιχείρημα. Τι πραγματικά προσπαθεί να πει το άτομο που προβάλλει το επιχείρημα; Τι προσπαθεί πραγματικά να καταφέρεί; Και μπορούμε ίσως να κάνουμε καλύτερη δουλειά διατυπώνοντας καλύτερα αυτό που προσπαθεί να πεί.

Karl Jaspers για την φιλοσοφία

Ο Karl Jaspers είπε “Φιλοσοφία θα πει: να βρίσκεσαι καθ’ οδόν. Τα ερωτήματά της είναι ουσιαστικότερα από τις απαντήσεις της, και κάθε απάντηση μετατρέπεται σε νέο ερώτημα”.

Οι κλάδοι της φιλοσοφίας

Σήμερα, οι κύριοι κλάδοι/υποπεδία της ακαδημαϊκής φιλοσοφίας είναι:

1.Η Μεταφυσική(Metaphysics) που ασχολείται με τη θεμελιώδη φύση της πραγματικότητας και τα γενικά της χαρακτηριστικά όπως η ύπαρξη, ο χρόνος, τα αντικείμενα και οι ιδιότητές τους, τα σύνολα και τα μέρη τους, τα γεγονότα, οι διαδικασίες, η αιτιότητα και η σχέση νου και σώματος.
Η μεταφυσική περιλαμβάνει την κοσμολογία, τη μελέτη του κόσμου στο σύνολό του και την οντολογία, τη μελέτη του είναι.
Προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως, Ποια είναι η φύση του “ότι υπάρχει”; Γιατί υπάρχει κάτι αντί για τίποτα; Υπάρχει ψυχή;

2.Η Επιστημολογία(Epistemology) που μελετά τη φύση της γνώσης και της πεποίθησης
άρα εξετάζει τη γνώση, αν είναι καν δυνατόν να έχουμε γνώση, τα είδη και τις πηγές της γνώσης, συμπεριλαμβανομένης της αντιληπτικής εμπειρίας, του λόγου, της μνήμης και της μαρτυρίας. Διερευνά επίσης ερωτήματα σχετικά με τη φύση της αλήθειας, την πεποίθηση, τη δικαιολόγηση και τον ορθολογισμό.
Προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις όπως: Τι είναι γνώση; Ποια είναι η φύση της γνώσης; Τι είναι αυτό που καθορίζει αν κάποιος γνωρίζει κάτι ή όχι; Έχουμε γνώση; Μπορούμε να έχουμε κάποια γνώση;

3.Η Λογική(Logic) που είναι η μελέτη του συλλογισμού και της επιχειρηματολογίας, οι κανόνες τεκμηρίων που επιτρέπουν σε κάποιον να βγάλει συμπεράσματα από προτάσεις που είναι σαν μια μαθηματική απόδειξη.
Οι τύποι συλλογισμού περιλαμβάνουν τον παραγωγικό, τον επαγωγικό και τον απαγωγικό
και οι τύποι λογικής περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων την μαθηματική λογική, φιλοσοφική λογική, λογική μονταλότητας, υπολογιστική λογική, προτασιακή λογική και μη κλασικές λογικές.
Η λογική θα μπορούσε να θεωρηθεί ξεχωριστός κλάδος της φιλοσοφίας, αλλά για τους περισσότερους φιλοσόφους είναι κυρίως το όργανο της ορθής νόησης, το οποίο είναι απαραίτητο όχι μόνο για κάθε μορφή φιλοσοφικής δραστηριότητας, αλλά και για όλες τις επιστήμες.
Ένα μεγάλο μέρος του προβλήματος είναι ότι η φιλοσοφική λογική, σε αντίθεση με τα μαθηματικά, εκφράζεται με λέξεις και όχι με αριθμούς ή σύμβολα και υπόκειται σε όλες τις ασάφειες και λεπτότητες που είναι εγγενείς στη γλώσσα. Η κατασκευή ενός αιτιολογημένου επιχειρήματος περιλαμβάνει τη χρήση της γλώσσας προσεκτικά και με ακρίβεια, εξετάζοντας τις δηλώσεις και τα επιχειρήματά μας για να βεβαιωθούμε ότι σημαίνουν αυτό που νομίζουμε ότι εννοούν. Και όταν μελετάμε τα επιχειρήματα των άλλων, πρέπει να αναλύουμε όχι μόνο τα λογικά βήματα που κάνουν, αλλά και τη γλώσσα που χρησιμοποιούν.

Οι επόμενοι τρεις κλάδοι είναι συνδέδεμενα θέματα, υπό τους γενικούς τίτλους της θεωρίας αξίων(αξιολογία(axiology)) και της πρακτικής φιλοσοφίας, καθώς περιλαμβάνουν μια κανονιστική ή αξιολογική πτυχή, αναζήτηση και αξιολόγηση αξιών που θα ρυθμίσουν τις ενέργειές μας και θα μας καθοδηγήσουν στην οργάνωση της ζωής μας.

4.Η Ηθική/Τα ήθη(Morality/Ethics) που μελετά τι συνιστά καλή και κακή συμπεριφορά, σωστές και λάθος ηθικές αξίες και το καλό και το κακό. Οι κύριες έρευνές του περιλαμβάνουν τον τρόπο ζωής μιας καλής ζωής και τον προσδιορισμό προτύπων ηθικής. Περιλαμβάνει επίσης τη διερεύνηση του κατά πόσον υπάρχει ή όχι ο καλύτερος τρόπος ζωής. Οι κύριοι κλάδοι της ηθικής είναι η κανονιστική ηθική, η μετα-ηθική και η εφαρμοσμένη ηθική.

5.Η Αισθητική(Aesthetics) που μελετά τη φύση της τέχνης, την ομορφιά, το γούστο, την απόλαυση, τις συναισθηματικές αξίες, την αντίληψη και τη δημιουργία και εκτίμηση της ομορφιάς. Ορίζεται ακριβέστερα ως η μελέτη της αίσθησης ή αισθητηριακών συναισθηματικών αξιών, που μερικές φορές ονομάζονται κρίσεις συναισθημάτων και γούστου. Τα κυριότερα τμήματα της είναι η θεωρία της τέχνης, η λογοτεχνική θεωρία, η θεωρία του κινηματογράφου και η θεωρία της μουσικής.

6.Η Πολιτική φιλοσοφία(Political Philosophy) που είναι η μελέτη της κυβέρνησης, της οργάνωσης και της σχέσης ατόμων (ή οικογενειών και ομάδων) με κοινότητες συμπεριλαμβανομένου του κράτους. Περιλαμβάνει ερωτήματα σχετικά με τη δικαιοσύνη, το δίκαιο, την ιδιοκτησία, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του πολίτη.

Άλλα αξιοσημείωτα υποπεδία περιλαμβάνουν τη φιλοσοφία της επιστήμης, τη φιλοσοφία της γλώσσας, τη φιλοσοφία της θρησκείας, τη φιλοσοφία της ιστορίας και τη φιλοσοφία του νου.

Οι κλάδοι/υποπεδία της φιλοσοφίας μερικές φορές μπορούν να εμπλέκοντε μεταξύ τους και να εμπλέκοντε με άλλους τομείς όπως η επιστήμη, η θρησκεία ή τα μαθηματικά.

Όταν προσπαθούμε να εξηγήσουμε τι είναι η φιλοσοφία, αναπόφευκτα μιλάμε μεταφιλοσοφικά.

Μεταφιλοσοφία

Η μεταφιλοσοφία, που μερικές φορές αποκαλείται φιλοσοφία της φιλοσοφίας, θεωρείται ότι είναι «η διερεύνηση της φύσης της φιλοσοφίας». Η θεματολογία της περιλαμβάνει τους στόχους της φιλοσοφίας, τα όρια της φιλοσοφίας και τις μεθόδους της. Η μεταφιλοσοφία ρωτάει τι είναι η ίδια η φιλοσοφία, τι είδους ερωτήσεις πρέπει να κάνει, πώς θα μπορούσε να τις θέσει και να τις απαντήσει και τι μπορεί να πετύχει κάνοντας τες.

Κομμάτι της φιλοσοφίας ή πάνω από αυτήν;

Θεωρείται από ορισμένους ως θέμα χωριστά ή προγενέστερο και προπαρασκευαστικό της φιλοσοφίας, πάνω ή πέρα από αυτήν, κάποιοι πιστεύουν ότι είναι πιο θεμελιώδες εγχείρημα από την ίδια τη φιλοσοφία, άλλοι βλέπουν τη μεταφιλοσοφία ως εγγενώς μέρος της φιλοσοφίας, ή αυτόματα μέρος της και προτιμάν τον όρο «φιλοσοφία της φιλοσοφίας» αντί για «μεταφιλοσοφία», καθώς αποφεύγει την έννοια μιας ανώτερης δραστηριότητας που κοιτάζει υποτιμητικά την φιλοσοφία, ενώ άλλοι υιοθετούν κάποιο συνδυασμό αυτών των απόψεων.

Οι κλάδοι της μεταφιλοσοφίας

Πολλοί επιμέρους κλάδοι της φιλοσοφίας έχουν το δικό τους κλάδο «μεταφιλοσοφίας», με παραδείγματα η μετα-αισθητική, η μετα-επιστημολογία, η μετα-ηθική και η μεταμεταφυσική (μετα-οντολογία).

Ποίοι είναι οι στόχοι της φιλοσοφίας;

Μερικοί φιλόσοφοι όπως οι υπαρξιστές(existentialists) και οι πραγματιστές(pragmatists) πιστεύουν ότι η φιλοσοφία είναι σε τελική ανάλυση μια πρακτική αρχή που θα πρέπει να μας βοηθήσει να ζήσουμε ουσιαστικές και ευτυχισμένες ζωές, άλλοι όπως οι αναλυτικοί(analytic) φιλόσοφοι πιστεύουν ότι θα πρέπει να μας βοηθήσει να βρούμε την αλήθεια και την γνώση, βλέπουν τη φιλοσοφία ως μια τεχνική, τυπική και εξ ολοκλήρου θεωρητική επιστήμη, με στόχους όπως «η αδιάφορη επιδίωξη της γνώσης για για χάρη της ίδιας της γνώσης», άλλοι θεωρούν ότι ο στόχος της είναι να μας βοηθήσει να βρούμε την καλοσύνη και την δικαιοσύνη, άλλοι θεωρούν ότι ο στόχος της είναι να μας βοηθήσει να έχουμε κατανόηση και σοφία, άλλοι μπορεί να πούν ότι όλοι οι παραπάνω είναι στόχοι που η φιλοσοφία πρέπει να έχει και άλλοι διαφωνούν με όλους αυτούς τους

στόχους, κάποιοι μάλιστα λένε ότι δεν έχει καν νόημα να μιλάμε για τον στόχο της φιλοσοφίας.

Ποία είναι τα όρια της φιλοσοφίας;

Ενώ υπάρχει κάποια συμφωνία ότι η φιλοσοφία περιλαμβάνει γενικά ή θεμελιώδη θέματα, δεν υπάρχει σαφής συμφωνία για μια σειρά ζητημάτων οριοθέτησης, όπως:

1.Ορισμένοι συγγραφείς λένε ότι η φιλοσοφική έρευνα είναι δεύτερης τάξης, έχοντας ως θέμα τις έννοιες, τις θεωρίες και τις προϋποθέσεις, ότι είναι «σκέψη για τη σκέψη», ότι οι φιλόσοφοι μελετούν, αντί να χρησιμοποιούν, τις έννοιες που δομούν τη σκέψη μας.

Ωστόσο, άλλοι προειδοποιούν ότι αυτό δεν είναι πάντα ξεκάθαρο: τα φιλοσοφικά προβλήματα μπορεί να εξημερωθούν από την πρόοδο μιας αρχής και η λειτουργία μιας αρχής μπορεί να επηρεαστεί από τον φιλοσοφικό προβληματισμό.

Δεύτερης τάξης θα πει ανάλυση και κριτική των θεωριών και των προϋποθέσεων των θεωριών

ενώ πρώτης τάξης θα πει άκριτη χρήση των θεωριών.

2.Μερικοί φιλόσοφοι, όπως οι αναλυτικοί(analytic) φιλόσοφοι, υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία διαφέρει από την επιστήμη στο ότι τα ερωτήματά της δεν μπορούν να απαντηθούν εμπειρικά, δηλαδή με παρατήρηση ή πείραμα και τα εμπειρικά ερωτήματα πρέπει να απαντηθούν από την επιστήμη, όχι τη φιλοσοφία, αυτό είναι ένα είδος μεταφιλοσοφικού μη-νατουραλισμού (metaphilosophical non-naturalism).

Ωστόσο, ορισμένες σχολές της σύγχρονης φιλοσοφίας, όπως οι πραγματιστές(pragmatists) και οι νατουραλιστές επιστημολόγοι(naturalist epistemologists), υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία πρέπει να συνδέεται με την επιστήμη και πρέπει να είναι επιστημονική με την ευρεία έννοια αυτού του όρου, «προτιμώντας να βλέπουν τον φιλοσοφικό προβληματισμό ως συνεχή, με την καλύτερη πρακτική εκμετάλλευση οποιουδήποτε τομέα διανοητικής έρευνας» ή ότι τουλάχιστον οι φιλόσοφοι πρέπει να δίνουν προσοχή στην επιστήμη επειδή μπορεί να μας πει πολλά για τις παραδοσιακές φιλοσοφικές συζητήσεις, αυτή είναι η αδύναμη εκδοχή του μεταφιλοσοφικού νατουραλισμού(metaphilosophical naturalism), η ισχυρή εκδοχή λέει ότι η επιστήμη μπορεί να υποκαταστήσει τη φιλοσοφία σε ορισμένες φιλοσοφικές συζητήσεις και οι άλλες συζητήσεις, που η επιστήμη δεν μπορεί να βοηθήσει, δεν αξίζει καν να συνεχιστούν.

3.Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η φιλοσοφία διαφέρει από τη θρησκεία στο ότι δεν αφήνει χώρο για πίστη ή αποκάλυψη: ότι η φιλοσοφία δεν προσπαθεί να απαντήσει σε ερωτήσεις κάνοντας έκκληση σε αποκάλυψη, μύθο ή θρησκευτική γνώση οποιουδήποτε είδους, αλλά αντ’ αυτού χρησιμοποιεί τη λογική. Ωστόσο, φιλόσοφοι και θεολόγοι όπως ο Thomas Aquinas και ο Peter Damian έχουν υποστηρίξει ότι η φιλοσοφία είναι η «δούλα της θεολογίας».

Ποίες είναι οι μέθοδοι της φιλοσοφίας;

Η φιλοσοφική μέθοδος ή μεθοδολογία είναι η μελέτη του πώς να κάνουμε φιλοσοφία. Μια κοινή άποψη μεταξύ των φιλοσόφων είναι ότι η φιλοσοφία διακρίνεται από τους τρόπους που ακολουθούν οι φιλόσοφοι στην αντιμετώπιση των φιλοσοφικών ερωτημάτων. Δεν υπάρχει μόνο μία μέθοδος που χρησιμοποιούν οι φιλόσοφοι για να απαντήσουν σε φιλοσοφικά ερωτήματα, διαφορετικές μέθοδοι είναι κατάλληλες για διαφορετικούς στόχους, επομένως εξαρτάται σε ποια ερώτηση προσπαθείτε να απαντήσετε.
Ωστόσο, υπάρχουν μέθοδοι που απορρίπτονται από ορισμένους φιλοσόφους και κάποιες που θεωρούνται πιο χρήσιμες ή σημαντικές.
Στις φιλοσοφικές μέθοδους περιλαμβάνονται:

1.Το ορθολογικό επιχείρημα, το οποίο είναι ευρέως αποδεκτό.

2.Η εννοιολογική ανάλυση(conceptual analysis), η οποία είναι κυρίως η διαδικασία διάσπασης ενός σύνθετου θέματος σε μικρότερα μέρη προκειμένου να κατανοηθεί καλύτερα, για παράδειγμα, αντί να πούμε το x είναι ένα τρίγωνο, λέμε ότι το x είναι ένα σχήμα με ακριβώς τρεις γωνίες, μπορούμε να δούμε εάν μια δεδομένη ανάλυση είναι σωστή συνήθως χρησιμοποιώντας “τη μέθοδο των περιπτώσεων” όπου προσπαθούμε να βρούμε μια περίπτωση που η ανάλυση αποτυγχάνει και αν τη βρούμε τότε η ανάλυση είναι λάθος αν όχι τότε είναι σωστή, για παράδειγμα εάν μια ανάλυση λέει ότι όλα τα φρούτα έχουν σπόρους και βρίσκουμε μια περίπτωση φρούτου χωρίς σπόρους, απορρίπτουμε αυτήν την ανάλυση, οπότε δημιουργώντας μια περίπτωση όπου, διαισθητικά, αναγνωρίζουμε ότι ένας ισχυρισμός μιας θεωρίας είναι ψευδής. Αυτό φυσικά χρησιμοποιεί μια άλλη φιλοσοφική μέθοδο που είναι η διαίσθηση.
Μια αντίρρηση σε αυτή τη μέθοδο είναι ότι η υπόθεση της εννοιολογικής ανάλυσης υποθέτει ότι οι έννοιες λειτουργούν όπως οι ορισμοί, αλλά άλλες απόψεις λένε ότι μια έννοια εφαρμόζεται σε ένα αντικείμενο μόνο σε περίπτωση που το αντικείμενο μοιράζεται έναν επαρκή αλλά ασαφή αριθμό ιδιοτήτων με τυπικές περιπτώσεις αυτής της έννοιας,
για παράδειγμα τα μήλα και τα πορτοκάλια είναι χαρακτηριστικές περιπτώσεις της έννοιας φρούτο, όλοι τα αναγνωρίζουμε αμέσως ως φρούτα, άλλα είδη στη συνέχεια κρίνονται ως φρούτα με βάση τις σχετικές ομοιότητες με αυτές τις τυπικές περιπτώσεις φρούτων ή με βάση τις σχετικές διαφορές με αυτά τα φρούτα, αυτό δημιουργεί ασαφείς περιπτώσεις όπως η ντομάτα.
Μια άλλη ένσταση είναι ότι κάθε προτεινόμενη ανάλυση φαίνεται να αντιμετωπίζει αντιπαραδείγματα, όσο περισσότερο αναλύουμε κάτι, είναι εύκολο να βρούμε μια περίπτωση που είναι λανθασμένη, για παράδειγμα, η δικαιολογημένη αληθινή πεποίθηση θεωρούνταν ότι είναι ο ορισμός της γνώσης, αλλά όχι πια αφού έχουν παρουσιαστεί πολλές περιπτώσεις στις οποίες αυτός ο ορισμός αποτυγχάνει.

3.Η εννοιολογική μηχανική(conceptual engineering) που εστιάζει στον καλύτερο τρόπο αξιολόγησης και βελτίωσης των εννοιολογικών σχημάτων μας. Είναι ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η αξιολόγηση των εννοιών, περιλαμβάνει το σχεδιασμό νέων εννοιών ή την αναθεώρηση παλαιών εννοιών. Ενώ η εννοιολογική ανάλυση είναι περιγραφική και ασχολείται με την αποκάλυψη των λογικών σχέσεων μεταξύ των εννοιών μας όπως είναι τώρα και προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα, είναι αυτός ο ορισμός σωστός ή λάθος; Η εννοιολογική μηχανική είναι αναθεωρητική, προσπαθεί να απαντήσει στο ερώτημα, είναι αυτός ο ορισμός χρήσιμος για την έννοια μας, είναι ικανοποιητικός και απλός; Μας βοηθά να συστηματοποιήσουμε τις γνώσεις μας; Οι έννοιες που χρησιμοποιούμε επί του παρόντος μπορεί να είναι ασαφείς, ασυνάρτητες ή προβληματικές, γι’ αυτό θα πρέπει να προσπαθήσουμε να αναπτύξουμε μια αναθεωρημένη ιδέα, μια έννοια που μπορεί να παίξει όλους τους σημαντικούς ρόλους που παίζει η τρέχουσα έννοια χωρίς όλες τις ασυναρτησίες που είχε η τρέχουσα έννοια που θα είναι πιο χρήσιμη ανάλογα σχετικά με το ποιος είναι ο στόχος μας, για παράδειγμα, η έννοια της γνώσης μπορεί να είναι προβληματική, επομένως μπορεί να είναι πιο κατάλληλο να κατακερματιστεί η έννοια για να παρέχει μια περιγραφή της αφηρημένης επιστημονικής γνώσης όπως στη γενική σχετικότητα και μια αναφορά της βασικής αντιληπτικής γνώσης, όπως όταν ένας σκύλος γνωρίζει ότι υπάρχει μια γάτα στο δέντρο. Το επιχείρημα υπέρ της εννοιολογικής μηχανικής από τον Cappelen, που ονομάζεται επιχείρημα κύριος έχει ως εξής:
Εάν μια λέξη έχει μια συγκεκριμένη σημασία, υπάρχουν παρόμοιες σημασίες που θα μπορούσε να έχει.
Δεν υπάρχει λόγος να υποθέσουμε ότι η τρέχουσα σημασία είναι η καλύτερη σημασία που θα μπορούσε να έχει αυτή η λέξη. (ανάλογα με τους στόχους μας)
Είναι σημαντικό να διασφαλίσουμε ότι οι λέξεις μας έχουν την καλύτερη δυνατή σημασία.
Ως συνέπεια, όταν κάνουμε φιλοσοφία, θα πρέπει να προσπαθήσουμε να βρούμε τις καλύτερες σημασίες για τους φιλοσοφικούς όρους.
Επομένως οι φιλόσοφοι θα πρέπει να κάνουν εννοιολογική μηχανική.

4.Η διαίσθηση(intuition) που είναι η δύναμη της απόκτησης γνώσης που δεν μπορεί να αποκτηθεί ούτε με συμπέρασμα ούτε με παρατήρηση, ούτε με λόγο, ούτε με εμπειρία. Είναι κατά μία έννοια αυτόματη ή ενστικτώδη αναγνώριση των χαρακτηριστικών των ιδεών μας για τον κόσμο όπως ότι ένα τετράγωνο δεν είναι κύκλος χωρίς να χρειάζεται συστηματική αιτιολόγηση.
Μερικοί φιλόσοφοι αμφισβητούν τη διαίσθηση ως βασικό εργαλείο στη φιλοσοφική έρευνα, απορρίπτουν τη διαίσθηση καθώς συχνά επηρεάζεται από άσχετους παράγοντες, μπορεί να είναι σχετική, αναξιόπιστη και συχνά λανθασμένη.

5.Η πειραματική φιλοσοφία, η οποία είναι μια μορφή φιλοσοφικής έρευνας που χρησιμοποιεί τουλάχιστον εν μέρει την εμπειρική έρευνα —ειδικά τη δημοσκόπηση— για την αντιμετώπιση επίμονων φιλοσοφικών ερωτημάτων. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με τις μεθόδους που βρίσκονται στην αναλυτική φιλοσοφία, όπου κάποιοι λένε ότι ένας φιλόσοφος ξεκινά κάνοντας έκκληση στις διαισθήσεις του/της για ένα ζήτημα και στη συνέχεια σχηματίζει ένα επιχείρημα με αυτές τις διαισθήσεις ως προϋποθέσεις.

6.Η εμπειρική φιλοσοφία που είναι η επιδίωξη της γνώσης μέσω της παρατήρησης και του πειράματος και όχι με θεωρητική ανάλυση ή εικασίες.

7.Η τυπική φιλοσοφία που είναι μια προσέγγιση με τυπική γλώσσα και συστηματική παρουσίαση,
η κύρια ιδέα είναι ότι με την τυπικότητα είναι δυνατό να συναχθεί η αλήθεια και το προτασιακό περιεχόμενο απευθείας από τη γραμματική και τη σύνταξη. Ο απώτερος στόχος είναι μια τέλεια επιστημονική γλώσσα όπου οι αμφιβολίες και οι παρεξηγήσεις είναι αδύνατες (όπως στα μαθηματικά), αλλά που παραμένει γλώσσα.

8.Η γλωσσική φιλοσοφία ή ανάλυση που είναι η άποψη ότι πολλά ή όλα τα φιλοσοφικά προβλήματα μπορούν να λυθούν (ή να διαλυθούν) δίνοντας μεγαλύτερη προσοχή στη γλώσσα, είτε με μεταρρύθμιση της γλώσσας είτε με κατανόηση της καθημερινής γλώσσας που χρησιμοποιούμε σήμερα καλύτερα.

9.Η υπολογιστική φιλοσοφία η οποία είναι η χρήση μηχανοποιημένων υπολογιστικών τεχνικών για τη δημιουργία, την επέκταση και την ενίσχυση της φιλοσοφικής έρευνας.

10.Η γενεαλογική μέθοδος, η οποία είναι μια ιστορική τεχνική στην οποία αμφισβητείται η ευρέως κατανοητή εμφάνιση διαφόρων φιλοσοφικών και κοινωνικών πεποιθήσεων, όπως η παρακολούθηση των γενεαλογικών γραμμών μιας έννοιας, όχι απλώς τεκμηρίωση της μεταβαλλόμενης σημασίας της (ετυμολογία), αλλά η κοινωνική βάση της μεταβαλλόμενης σημασίας της, επεκτείνοντας έτσι τη δυνατότητα ανάλυσης.

11.Πειράματα σκέψης/νοητικά πειράματα

12.Ερωτήσεις και κριτική συζήτηση
(όπως η σωκρατική μέθοδος)

Υπάρχει φιλοσοφική πρόοδος;

Ένα σημαντικό ερώτημα στη μεταφιλοσοφία είναι αυτό του κατά πόσο συμβαίνει ή όχι η φιλοσοφική πρόοδος και ακόμη περισσότερο, εάν μια τέτοια πρόοδος στη φιλοσοφία είναι καν δυνατή.

Πολλές φιλοσοφικές συζητήσεις που ξεκίνησαν στην αρχαιότητα συζητούνται ακόμη και σήμερα.

Κάποιοι λένε ότι καμία φιλοσοφική πρόοδος δεν έχει σημειωθεί από τότε ή τουλάχιστον πολύ λίγη.

Άλλοι βλέπουν πρόοδο στη φιλοσοφία παρόμοια με αυτήν στην επιστήμη. Εν τω μεταξύ, ορισμένοι υποστηρίζουν ότι η «πρόοδος» είναι το λάθος πρότυπο για να κρίνουμε τη φιλοσοφική δραστηριότητα.

Έχει μάλιστα αμφισβητηθεί, κυρίως από τον Ludwig Wittgenstein, αν υπάρχουν πραγματικά γνήσια φιλοσοφικά προβλήματα. Το αντίθετο έχει επίσης υποστηριχθεί, για παράδειγμα από τον Karl Popper, ο οποίος υποστήριξε ότι τέτοια προβλήματα υπάρχουν, ότι είναι επιλύσιμα και ότι είχε πράγματι βρει σίγουρες λύσεις σε ορισμένα από αυτά.

Η μεταφιλοσοφία του Friedrich Schlegel

Ο Friedrich Schlegel παρατήρησε ότι υπήρχε λίγη φιλοσοφία σχετικά με τη φιλοσοφία (μεταφιλοσοφία), υπονοώντας ότι θα έπρεπε να αμφισβητήσουμε τόσο τον τρόπο λειτουργίας της δυτικής φιλοσοφίας όσο και την υπόθεση ότι ένας γραμμικός τύπος επιχειρήματος είναι η καλύτερη προσέγγιση. Ο Schlegel διαφωνεί με τις προσεγγίσεις του Αριστοτέλη και του René Descartes, λέγοντας ότι είναι λάθος να υποθέτουν ότι υπάρχουν στέρεες «πρώτες αρχές» που μπορούν να αποτελέσουν ένα σημείο εκκίνησης. Πιστεύει επίσης ότι δεν είναι δυνατόν να φτάσουμε σε τελικές απαντήσεις, γιατί κάθε συμπέρασμα ενός επιχειρήματος μπορεί να τελειοποιηθεί ατελείωτα. Περιγράφοντας τη δική του προσέγγιση, την “αντανακλαστικότητα”(reflexivity) ο Schlegel λέει ότι η φιλοσοφία πρέπει πάντα «να ξεκινά από τη μέση… είναι ένα σύνολο και ο δρόμος για την αναγνώρισή της δεν είναι ευθεία γραμμή αλλά ένας κύκλος». Ο πιο σύγχρονος, George Hegel, ανέλαβε την υπόθεση της αντανακλαστικότητας(reflexivity) — το σύγχρονο όνομα για την εφαρμογή φιλοσοφικών μεθόδων στο ίδιο το θέμα της φιλοσοφίας — μετά από αυτόν.

Η μεταφιλοσοφία του Bertrand Russell

Ο Bertrand Russell έγραψε:

“Μπορούμε να παρατηρήσουμε ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της φιλοσοφίας. Αν κάποιος κάνει την ερώτηση τι είναι μαθηματικά, μπορούμε να του δώσουμε έναν ορισμό από το λεξικό, που θα είναι ως έναν βαθμό μια αδιαμφισβήτητη δήλωση… Οι ορισμοί μπορούν να δοθούν με αυτόν τον τρόπο σε οποιοδήποτε πεδίο όπου υπάρχει ένα σύνολο ορισμένων γνώσεων. Αλλά η φιλοσοφία δεν μπορεί να οριστεί έτσι. Οποιοσδήποτε ορισμός της είναι αμφιλεγόμενος και ενσωματώνει ήδη μια φιλοσοφική στάση. Ο μόνος τρόπος για να μάθουμε τι είναι η φιλοσοφία, είναι να κάνουμε φιλοσοφία.“

Η μεταφιλοσοφία του Martin Heidegger
Ο Martin Heidegger είπε: Όταν ρωτάμε, “Τι είναι η φιλοσοφία;” τότε προφανώς παίρνουμε θέση πάνω και, επομένως, έξω από τη φιλοσοφία. Αλλά ο στόχος της ερώτησής μας είναι να εισέλθουμε στη φιλοσοφία, να παραμείνουμε σε αυτήν, να λειτουργήσουμε με τον τρόπο της, δηλαδή να «φιλοσοφήσουμε». Ο δρόμος της συζήτησής μας πρέπει, λοιπόν, όχι μόνο να έχει σαφή κατεύθυνση, αλλά αυτή η κατεύθυνση πρέπει ταυτόχρονα να μας εγγυάται ότι κινούμαστε μέσα στη φιλοσοφία και όχι έξω από αυτήν και γύρω από αυτήν.

Η μεταφιλοσοφία του Gilbert Ryle
Πολλοί φιλόσοφοι έχουν εκφράσει αμφιβολίες για την αξία της μεταφιλοσοφίας. Μεταξύ αυτών είναι ο Gilbert Ryle που είπε: “η ενασχόληση με ερωτήσεις σχετικά με τις μεθόδους τείνει να μας αποσπά την προσοχή από τη δίωξη των ίδιων των μεθόδων. Τρέχουμε κατά κανόνα, χειρότερα, όχι καλύτερα, αν σκεφτόμαστε πολύ για τα πόδια μας. Ας μην μιλάμε λοιπόν γιαυτό, αλλά απλώς να το κάνουμε.”

Η μεταφιλοσοφία του Henry Odera Oruka

Ο Henry Odera Oruka εξετάζει γιατί η φιλοσοφία στην υποσαχάρια Αφρική έχει συχνά παραβλεφθεί και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οφείλεται κυρίως στο ότι είναι μια προφορική παράδοση, ενώ οι φιλόσοφοι γενικά τείνουν να εργάζονται με γραπτά κείμενα. Μερικοί άνθρωποι ισχυρίστηκαν ότι η φιλοσοφία συνδέεται απαραίτητα με τη γραφή, αλλά ο Oruka διαφωνεί. Για να εξερευνήσουμε τη φιλοσοφία μέσα στις προφορικές παραδόσεις της Αφρικής, ο Oruka πρότεινε μια προσέγγιση που ονόμασε «φιλοσοφική σοφία». Η μεταφιλοσοφική του προσέγγιση είναι η εθνογραφία(ethnography), δανείστηκε την εθνογραφική προσέγγιση της ανθρωπολογίας, όπου οι άνθρωποι παρατηρούνται στο καθημερινό τους περιβάλλον και οι σκέψεις και οι πράξεις τους καταγράφονται μέσα στο πλαίσιο που γίνονται. Ηχογράφησε συνομιλίες με ανθρώπους που θεωρούνταν σοφοί από την τοπική τους κοινωνία. Εκείνοι οι σοφοί που είχαν εξετάσει κριτικά τις ιδέες τους σχετικά με παραδοσιακά φιλοσοφικά θέματα, όπως ο Θεός ή η ελευθερία, και βρήκαν μια λογική βάση γι’ αυτές, μπορούσαν ο Oruka πιστεύει να θεωρηθούν φιλοσοφικοί σοφοί. Αυτές οι συστηματικές απόψεις αξίζει να διερευνηθούν στο φως ευρύτερων φιλοσοφικών προβληματισμών και ερωτημάτων.

Μέσω του μεταφιλοσοφικού στοχασμού κάποιοι έφτασαν στην αντιφιλοσοφία.

Αντιφιλοσοφία

Η αντιφιλοσοφία έχει χρησιμοποιηθεί ως δυσφημιστική λέξη, από ανθρώπους όπως οι αντιδιανοούμενοι (ακόμα και οι διανοούμενοι αντιδιανοούμενοι), οι υποστηρικτές της ριζοσπαστικής αντιφιλοσοφίας που προσπαθούν να δυσφημήσουν και να καταπατήσουν τη σχέση των φιλοσόφων με την αλήθεια, ορισμένοι φυσικοί επιστήμονες που υποστηρίζουν την αποκλειστικότητα της επιστημονικής μεθόδου ως τη μόνη ορθή μέθοδο και θρησκευτικοί φονταμενταλιστές που βασίζονται στην τυφλή πίστη,

αλλά η αντιφιλοσοφία έχει χρησιμοποιηθεί επίσης με πιο ουδέτερη ή θετική χροιά ως εναντίωση στην παραδοσιακή φιλοσοφία. Η αντιφιλοσοφία με αυτήν την έννοια είναι αντιθεωρητική, επικριτική προς τις εκ των προτέρων ή προκατειλημμένες αιτιολογήσεις.

Ο θάνατος της φιλοσοφίας
Οι αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι, όταν η ανάγκη για αιώνιες απαντήσεις σταματάει, τότε η εμμονή να θέτουμε ερωτήματα που ασχολούνται με αιώνιες ιδέες(φιλοσοφικές ιδέες που προσπάθησαν να ξεφύγουν από τον χρόνο και την ιστορία και να εστιάσουν στην αιωνιότητα και την ανιστορικότητα), τα όρια ή τα λεγόμενα υπερβατικά (αυτά που υπερβαίνουν τα όρια κάθε δυνατής εμπειρίας) έχουν τελειώσει. Είναι μια ασθένεια από την οποία απαλλαγήκαμε.
Με την ανάγκη, την επιθυμία να μην εκφράσουμε καθολικά ερωτήματα ή να προσπαθήσουμε να σκεφτούμε απόλυτα, χάνει κανείς την ανάγκη να αναζητήσει και να επινοήσει καθολικά αληθινές και απόλυτες απαντήσεις. Γι’ αυτό συνέβη ο θάνατος της φιλοσοφίας.
Τι πάει λάθος με την φιλοσοφία; Είναι ο τρόπος αντιμετώπισης (συχνά όχι λογικός, «φιλοσοφικός» στοχασμός και συλλογισμός) του αντικειμένου του θέματος.
Ο σκοπός της φιλοσοφίας δεν είναι να ανακαλύψει ή
να αναπτύξει νέες ή περισσότερες πραγματικές πληροφορίες ή γνώση όπως συμβαίνει με τις επιστήμες, τις κοινωνικές επιστήμες, τη γλωσσολογία κ.λπ. Ο σκοπός της φιλοσοφίας είναι να διευκρινίσουμε πράγματα που σκεφτόμαστε και λέμε, να εντοπίσουμε παραπλανητικές έννοιες, παραπλανητικούς τρόπους έκφρασης και χρησιμοποίησης ιδεών, παραπλανητικούς και μπερδεμένους λόγους που κάνουμε κάτι, να βγάλουμε στο φως τους λόγους που φιλοσοφούμε, να αναγνωρίζουμε πότε γίνονται παραπλανητικές εικασίες και γενικεύσεις, να μην εμπλέκομαστε σε τέτοιες γενικεύσεις και εικασίες στο όνομα της φιλοσοφίας, καθώς η φιλοσοφία δεν μπορεί να κάνει τέτοιες αξιώσεις.
Ο στοχαστής πρέπει να είναι ξεκάθαρος σχετικά με το αντικείμενο του θέματος που επιθυμεί να χρησιμοποιήσει και τα υπερβατικά του αντικείμενου αυτού (υποθέσεις, πλαίσια αναφοράς, όρους, στόχους, κ.λπ.), και να μην ενεργεί σαν αυτά να είναι φιλοσοφικά.

Αντι-ακαδημαϊσμός
Ορισμένοι αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι, οι ακαδημαϊκοί στοχαστές που εργάζονται στη φιλοσοφία και την χρησιμοποιούν για δικά τους κίνητρα, για παράδειγμα για την επαγγελματική τους ζωή, τέτοια άτομα που ζουν από τη φιλοσοφία την χρησιμοποιούν για να παράγουν άρθρα, βιβλία κ.λπ. ως μέρος του επαγγελματικού τους ρόλου, να προσθέσουν στο status τους, στα ονόματα τους και τα επαγγελματικά τους προσόντα. Τέτοια άτομα βρίσκουν έναν ατελείωτο κατάλογο πιθανών θεμάτων, εμπλέκονται σε τομείς που περνούν σε άλλους κλάδους, φαντάζονται ότι εργάζονται στον τομέα της φιλοσοφίας ενώ στην πραγματικότητα έχουν ήδη περάσει σε έναν άλλο τομέα και εμπλέκονται σε κοινωνικο-πολιτιστικές πρακτικές που δεν είναι πλέον φιλοσοφικές. Τους ενδιαφέρει περισσότερο να δουλέψουν στο πλαίσιο της άκριτα αποδεκτής αντίληψής τους για το τι είναι η φιλοσοφία, τι πρέπει να είναι και τι θα έπρεπε να είναι. Βρίσκουμε τέτοιες ιδεολογικές έννοιες της φιλοσοφίας να υποσκάπτουν την περισσότερη αν όχι όλη την ακαδημαϊκή φιλοσοφία, όταν πληρώνονται για να σκεφτούν, οι «φιλόσοφοι» δεν κάνουν ερωτήσεις που συντρίβουν, καταστρέφουν, φέρνουν επανάσταση και μεταμορφώνουν τη φιλοσοφία.

Από τη γνώση στη σοφία
Μερικοί αντιφιλόσοφοι κατά της παραδοσιακής φιλοσοφίας υποστηρίζουν ότι οι πρωτότυποι και δημιουργικοί στοχαστές στη φιλοσοφία, την μεταμορφώνουν
φιλοσοφώντας. Αυτός ο τύπος στοχαστή αμφισβητεί τη φύση της φιλοσοφίας
της ίδιας. Θέτει ερωτήσεις για τη βάση, την προέλευση, τη φύση και άλλα υπερβατικά αυτής της
κοινωνικοπολιτισμικής πρακτικής. Αμφισβητεί την ύπαρξη, την ανθρώπινη ύπαρξη, τον πολιτισμό, την ίδια τη φιλοσοφία, ακόμη και τον εαυτό του και τη ζωή και ύπαρξη του ίδιου, ποια είναι η λογική τέτοιων πραγμάτων, ποιος είναι ο σκοπός και το νόημα αυτών των πραγμάτων.
Ορισμένα από τα υπερβατικά που αμφισβητούνται από αυτό το είδος εις βάθος, πρωτότυπης έρευνας αφορούν υποκείμενες υποθέσεις και προϋποθέσεις.
Χρειαζόμαστε μια επανάσταση στους στόχους και τις μεθόδους της ακαδημαϊκής έρευνας, έτσι ώστε ο βασικός στόχος να γίνει η προώθηση της σοφίας με λογικά μέσα, και όχι απλώς να αποκτήσουμε γνώσεις, δεδομένα και πληροφορίες.

Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στην Ηθική

Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι, όσον αφορά την ηθική, υπάρχει μόνο πρακτικός, συνηθισμένος συλλογισμός. Επομένως, είναι λάθος να τίθενται εκ των προτέρων γενικές ιδέες για το τι είναι καλό για φιλοσοφικούς λόγους. Για παράδειγμα, είναι λάθος να υποθέτουμε γενικά ότι μόνο η ευτυχία έχει σημασία, όπως στον “ωφελιμισμό”(utilitarianism). Αυτό δεν σημαίνει όμως ότι κάποιο “ωφελιμιστικό” επιχείρημα δεν μπορεί να ισχύει όταν πρόκειται για το τι είναι σωστό σε κάποια συγκεκριμένη περίπτωση.

Αυτό είναι ένα είδος ιδιαιτερισμού(particularism).

Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στη Μεταφυσική (Οντολογία)
Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι δεν προσυπογράφονται ή δεν δεσμεύονται με
μια οντολογική θέση, για παράδειγμα ιδεαλιστής, ρεαλιστής, νατουραλιστής κ.λπ., επομένως δεν έχουν μία οντολογία, αλλά χρησιμοποιούν οντολογίες με λειτουργικό τρόπο, άρα μια λειτουργική οντολογία. Χρησιμοποιούν, απλώς προσωρινά, την κατάλληλη οντολογία για ένα συγκεκριμένο πλαίσιο, ώστε να κατανοήσουν τα περιεχόμενα αυτού του πλαισίου, αυτού που θέλει να εκφράσει, να απεικονίσει ή να επικοινωνήσει ο συγγραφέας, ο ηθοποιός ή ο δημιουργός ενός πλαισίου. Αυτό είναι προφανώς μόνο μια προσωρινή δέσμευση, ένα λειτουργικό εργαλείο και εξαρτάται από το πλαίσιο που χρησιμοποιεί ο συγγραφέας. Επομένως, μπορεί να χρησιμοποιήσουν πολλαπλές, σχετικές με το πλαίσιο οντολογίες, προσωρινά για τη λειτουργικότητά τους, σαν να είναι εργαλεία. Στη συνέχεια, αφού έχουν κατανοήσει με «ενσυναίσθηση» τα περιεχόμενα του πλαισίου, μπορούν να αναστείλουν αυτές τις οντολογίες έτσι ώστε να είναι σε θέση να δουν και να αντιμετωπίσουν το πλαίσιο πιο αντικειμενικά.
Αυτό είναι ένα είδος οντολογικού αναρχισμού.

Παράδειγμα αντιφιλοσοφικών θέσεων στην Επιστημολογία
Οι αντιφιλόσοφοι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ότι δεν ενδιαφέρονται ιδιαίτερα για την αλήθεια, για το αν οι πεποιθήσεις είναι δικαιολογημένες ή όχι και ότι ενδιαφέρονται περισσότερο για το αν κάτι έχει νόημα ή όχι, εάν αυτό που λέει ή κάνει κάποιος έχει νόημα όταν λαμβάνεται υπόψη στο πλαίσιο στο οποίο εκφράζεται.

Η αντιφιλοσοφία του Ludwig Wittgenstein

Οι απόψεις του Ludwig Wittgenstein, και συγκεκριμένα η μεταφιλοσοφία του, θα μπορούσαμε να πούμε ότι είναι αντιφιλοσοφία.

Ο Wittgenstein ισχυρίζεται ότι δεν υπάρχουν σφαίρες φαινομένων των οποίων η μελέτη είναι η ειδική δουλειά ενός φιλοσόφου και για τα οποία θα πρέπει να επινοήσει βαθιές a priori θεωρίες (apriori είναι κάτι που μπορεί να αποκτηθεί ανεξάρτητα από την εμπειρία) και περίπλοκα υποστηρικτικά επιχειρήματα. Δεν μπορούν να γίνουν εκπληκτικές ανακαλύψεις για γεγονότα, που δεν είναι ανοιχτές στις μεθόδους της επιστήμης, αλλά προσβάσιμες “από την πολυθρόνα” μέσω κάποιου συνδυασμού διαίσθησης, καθαρού λόγου και εννοιολογικής ανάλυσης.

Άλλες αντιφιλοσοφίες
Άλλες σχολές σκέψης που έχουν επίσης θεωρηθεί ως αντιφιλοσοφία είναι οι αρχαίοι σκεπτικιστές, ο πυρρονισμός, οι ριζοσπαστικοί εμπειριστές, οι αφελείς ρεαλιστές, ορισμένοι υπαρξιστές, ορισμένοι πραγματιστές και μερικοί μαρξιστές.

Για να κάνεις το τεστ πάτα στο παρακάτω link:

testmoz.com/10452792

Αφήγηση Στίρνερ

Είμαι ο μοναδικός,

δεν ξέρω τίποτε από τη δυϊκότητα ενός προϋποθέτοντος και προϋποτιθέμενου εγώ

(ενός «ατελούς» και «τέλειου» εγώ ή ανθρώπου)· αυτό το πράγμα όμως, ότι αναλώνω τον εαυτό μου, σημαίνει μόνον ότι εγώ είμαι.

Δεν προϋποθέτω τον εαυτό μου, επειδή κάθε στιγμή απλώς

θέτω ή δημιουργώ τον εαυτό μου, και είμαι

μόνο επειδή δεν προϋποτίθεμαι αλλά τίθεμαι,

και, επιπλέον, τίθεμαι

μόνο τη στιγμή που θέτω τον εαυτό μου·

δηλαδή, είμαι δημιουργός και δημιούργημα μαζί.

Prof. Sam Vaknin

Max Stirner(altered) – narrated by Michael Childers

à-bas-le-ciel

Αφήγηση Στίρνερ

Λένε για τον Θεό, «ονόματα δεν σε ονομάζουν». Αυτό ισχύει για μένα: καμιά έννοια δεν με εκφράζει, τίποτε απ’ όλα όσα χαρακτηρίζονται ουσία μου δεν με εξαντλεί· είναι μόνον ονόματα. Ομοίως, λένε
για τον Θεό πως είναι τέλειος και δεν έχει καμιά κλήση να πασχίζει
για τελειότητα. Το ίδιο ισχύει μόνο για μένα.
Είμαι ιδιοκτήτης της δύναμής μου, και είμαι τέτοιος όταν ξέρω πως
είμαι μοναδικός. Στον μοναδικό ο ίδιος ο ιδιοκτήτης επιστρέφει στο
δημιουργικό μηδέν, από το οποίο γεννήθηκε. Κάθε ανώτερη ουσία
πάνω από μένα, είτε ο Θεός είτε ο άνθρωπος, αδυνατίζει το αίσθημα
της μοναδικότητάς μου και χλομιάζει μόνο μπροστά στον ήλιο αυτής
της συνείδησης. Αν τοποθετήσω την υπόθεσή μου σε μένα344, στον μοναδικό, τότε αυτή στηρίζεται στον φθαρτό, στον θνητό δημιουργό της,
ο οποίος αναλώνει τον εαυτό του, και μπορώ να πω:
Τοποθέτησα την υπόθεσή μου στο τίποτα.

Max Stirner, Richard Dawkins, Jack Hancock

Μετάφραση

Οπότε τα γονίδια που καταφέρνουν να επιβιώσουν όλα αυτά δισεκατομμύρια χρόνια είναι αυτά που είναι επιτυχή και επιτυχή θα πει, επιτυχή στο να φτιάχνουν σώματα, επιτυχή στο να ελέγχουν τις διαδικασίες της εμβριολογίας φτιάχνοντας σώματα που έχουν αυτό που χρειάζετε για να συντηρήσουν και να μεταδώσουν αυτά τα γονίδια.

Άρα χρησιμοποιώ αυτή την φράση μηχανές επιβίωσης ένα σώμα μια ατομικότητα είναι μια μηχανή επιβίωσης ένας ατομικός οργανισμός είναι μια αναλώσιμη μηχανή επιβίωσης για την αυτο-αναπαραγωγική κωδικοποιημένη πληροφορία που εμπεριέχει και η τύχη αυτής της κωδικοποιημένης πληροφορίας είναι ουσιαστικά δεμένη με το σώμα που την κουβαλάει αν αυτο το σώμα πεθάνει πριν γονιμοποιήσει τότε αυτή η πληροφορία δεν θα μεταδοθεί.

Τώρα ποίο είναι το θέμα, εμείς οι οργανισμοί εσύ, εγώ ,ένα χταπόδι, μια καμιλοπάρδαλη είμαστε μηχανές επιβίωσης, είμαστε οχήματα για τα γονίδια που μας χρησιμοποιούν, οχήματα που πετιούνται στα σκουπίδια όταν μεταδόσουμε την πολύτιμη κωδικοποιημένη πληροφορία στην επόμενη γενιά μέσω γονιμοποιήσης.

Τι συμβαίνει τώρα με την ανθρωπότητα, την οποίας την υπόθεση πρέπει να κάνουμε δική μας; Είναι η υπόθεσή της υπόθεση ενός άλλου,και υπηρετεί η ανθρωπότητα μια ανώτερη υπόθεση; Όχι, η ανθρωπότητα βλέπει μόνο τον εαυτό της, η ανθρωπότητα θέλει να προωθήσει μόνο την ανθρωπότητα, η ανθρωπότητα είναι υπόθεση του εαυτού της.Δεν χρειάζεται να πιάσω το καθετί που θέλει να μας φορτώσει τη δική του υπόθεση και να δείξω ότι ασχολείται μόνο με τον εαυτό του, όχι με μας, μόνο με το καλό του, όχι με το δικό μας.

Δεν θέλω να ζήσω σε έναν δαρβινικό κόσμο ο κόσμος της φύσης είναι ένας δαρβινικός κόσμος είναι ένας πολύ δυσάρεστος κόσμος όχι το είδος του κόσμου που θα θέλαμε να ζήσουμε, οπότε ας τον καταλάβουμε για να μπορέσουμε να δημιουργήσουμε μια κοινωνία στην οποία θελούμε να ζήσουμε μια κοινωνία που αποχωρεί από τις δαρβινικές αρχές.

Κάτι που είναι όλο και πιο ξεκάθαρο είναι το γεγονός ότι η εξέλιξη δεν νοιάζεται καθόλου αν υποφέρουμε, είμαστε όλοι εδώ λόγω γονιδίων που αναπαράγονται.Αν δεν το παίξουμε εμείς θεοί, τότε ποίοι; Πρέπει δηλαδή να αφήσουμε τον κόσμο να ζει μες την μιζέρια για πάντα; Σκεφτόμουνα το πόσο απίστευτο γεγονός είναι το ότι υπάρχουμε ένας αναπαραγωγέας δημιουργήθηκε και μέσω τυχαίων μεταλλάξεων στην αναπαραγωγική διαδικασία -εκ των οποίων οι περισσότερες ήταν άχρηστες ή βλαβερές που όμως κάθε τόσο μία από αυτές τις μεταλλάξεις αύξανε τις πιθανότητες επιβίωσης– αυτοί οι αναπαραγωγείς ξεκίνησαν να φτιάχνουν βιολογικές μηχανές για να αυξήσουν τις πιθανότητες επιβίωσης, αυτές οι βιολογικές μηχανές ανέπτυξαν συνείδηση τώρα υπάρχει κάποιος εκεί μέσα, που μπορεί να βιώσει ευχάριστα και δυσάρεστα πράγματα, γιατί κάπως αυτές οι εμπειρίες φαίνεται να αυξάνουν τις πιθανότητες επιβίωσης, όλο αυτό είναι δίχως νόημα και χωρίς σκοπό, δυστυχώς ο κόσμος είναι ένα απίστευτα δυσάρεστο μέρος για την πλειονότητα των συνειδήσεων μέσα σε αυτές τις βιολογικές μηχανές και αυτή η μιζέρια συνεχίζεται για εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια χωρίς σταματημό.

Η χαρά του να είμαστε συνειδητοί άνθρωποι είναι οτι ξεπερνάμε την προέλευση μαςτα γονίδια μας που δεν λειτουργούν σωστά δηλαδή μόνο για την εξασφάλιση της διαιώνιση τους μας επιτρέπουν να αποβάλουμε τον εαυτό μας απο την ασχήμια της φύσης και να ζούμε με τις δικιές μας αξίες.

Ποιος όμως θα διαλύσει το πνεύμα στο μηδέν του; Μόνον εκείνος που θα παρουσιάσει, μέσω του πνεύματός του, τη φύση ως το μηδαμινό, το πεπερασμένο και το προσωρινό, θα μπορέσει να παρουσιάσει και το πνεύμα σαν παρόμοια μηδαμινότητα: εγώ μπορώ να το κάνω·ο καθένας από σας μπορεί επίσης, αν δράσει και δημιουργήσει ως απεριόριστο εγώ.

Τοποθέτησα την υπόθεσή μου στο τίποτα
Και τι δεν θα έπρεπε να ήταν υπόθεσή μου! Πρώτα απ’ όλα, η καλή
υπόθεση, μετά η υπόθεση του Θεού, η υπόθεση της ανθρωπότητας,
της αλήθειας, της ελευθερίας, της ανθρωπιάς, της δικαιοσύνης· περαιτέρω,
η υπόθεση του λαού μου, του ηγεμόνα μου, της πατρίδας μου·
τέλος, η υπόθεση του πνεύματος, και χίλιες άλλες υποθέσεις. Μόνον
η δική μου υπόθεση δεν πρέπει ποτέ να είναι υπόθεσή μου. «Ντροπή
στον εγωιστή, που σκέφτεται μόνο τον εαυτό του!»
–

Τι συμβαίνει τώρα με την ανθρωπότητα, την οποίας την υπόθεση
πρέπει να κάνουμε δική μας; Είναι η υπόθεσή της υπόθεση ενός άλλου,
και υπηρετεί η ανθρωπότητα μια ανώτερη υπόθεση; Όχι, η ανθρωπότητα
βλέπει μόνο τον εαυτό της, η ανθρωπότητα θέλει να προωθήσει
μόνο την ανθρωπότητα, η ανθρωπότητα είναι υπόθεση του εαυτού
της
–
Ο Θεός και η ανθρωπότητα δεν τοποθέτησαν την υπόθεσή τους σε
τίποτε, σε τίποτε άλλο εκτός από τον εαυτό τους. Γι’ αυτό κι εγώ θα
τοποθετήσω την υπόθεσή μου σε μένα, που είμαι εξίσου με τον Θεό
το τίποτε όλων των άλλων, που είμαι το παν μου, που είμαι ο μοναδικός.

Αν ο Θεός, αν η ανθρωπότητα, όπως βεβαιώνετε, έχουν μέσα τους
αρκετό περιεχόμενο για να είναι το παν του παντός για τον εαυτό
τους, τότε αισθάνομαι ότι αυτό το πράγμα θα μου λείπει ακόμη λιγότερο,
και ότι δεν θα έχω παράπονα για την «κενότητά» μου. Δεν είμαι
τίποτε, με την έννοια της κενότητας, είμαι όμως το δημιουργικό
μηδέν, το μηδέν από το οποίο εγώ ο ίδιος ως δημιουργός δημιουργώ
τα πάντα.
Μακριά λοιπόν κάθε υπόθεση που δεν είναι πέρα για πέρα δική
μου! Νομίζετε πως τουλάχιστον η «καλή υπόθεση» θα έπρεπε να είναι
δική μου υπόθεση; Τι είναι καλό, τι κακό; Εγώ είμαι ο ίδιος η υπόθεσή
μου, και δεν είμαι ούτε καλός ούτε κακός. Και τα δύο δεν έχουν
για μένα κανένα νόημα.
Το θεϊκό είναι υπόθεση του Θεού· το ανθρώπινο, «του ανθρώπου».
Η δική μου υπόθεση δεν είναι το θεϊκό ούτε το ανθρώπινο, δεν είναι
το αληθινό, το καλό, το δίκαιο, το ελεύθερο κ.ο.κ.· είναι μόνο το δικό
μου, και δεν είναι γενική, αλλά -μοναδική, όπως είμαι κι εγώ μοναδικός.

Για μένα, τίποτε δεν βρίσκεται πάνω από μένα!
–
Το παιδί ήταν ρεαλιστικό, πιασμένο από τα πράγματα αυτού του
κόσμου, ώσπου σιγά-σιγά κατάφερε να πάει πίσω από τα πράγματα·
ο νέος ήταν ιδεαλιστικός, ενθουσιασμένος από σκέψεις, ώσπου έγινε,
αφού δούλεψε γι’ αυτό, άντρας, ο εγωιστικός άντρας, που χειρίζεται
τα πράγματα και τις σκέψεις σύμφωνα με την ευχαρίστηση
της καρδιάς του και θέτει το προσωπικό του συμφέρον πάνω απ’ όλα.
–
εγώ βρίσκω τον εαυτό μου πίσω από τα πράγματα και μάλιστα
ως πνεύμα, έτσι οφείλω αργότερα να τον βρω και πίσω από τις
σκέψεις, ως δημιουργός και ιδιοκτήτης τους.
–
Όσο θαρραλέα
και αντρίκια κι αν μπορούσαν να φερθούν απέναντι στη βία των
πραγμάτων οι αρχαίοι, όφειλαν μολαταύτα να την αναγνωρίσουν και δεν μπορούσαν
να κάνουν αλλιώς από το να προφυλάξουν τη ζωή τους απ’
αυτή όσο καλύτερα γινόταν. Μόνον αργότερα αναγνώρισαν ότι η «αληθινή
ζωή» τους δεν ήταν αυτή που έκαναν στον αγώνα εναντίον των
πραγμάτων του κόσμου, αλλά η «πνευματική», η «απομακρυσμένη»
απ’ αυτά τα πράγματα· και όταν το είδαν αυτό, έγιναν χριστιανοί, δηλαδή
οι «νεότεροι» και οι νεωτεριστές σ’ αντίθεση προς τους αρχαίους.
Η απομακρυσμένη από τα πράγματα, η πνευματική ζωή, δεν
παίρνει πια καμιά τροφή από τη φύση, αλλά «ζει μόνο με σκέψεις»,
και γι’ αυτό δεν είναι πια «ζωή», αλλά -σκέψη.
Δεν πρέπει όμως να νομίσει κανείς ότι οι αρχαίοι ήταν δίχως σκέψεις,
όπως ακριβώς είναι αδιανόητο να είναι δίχως ζωή και ο πνευματικότερος
των ανθρώπων.
–
Το να πρέπει να αγαπάς τον σωματικό άνθρωπο, με δέρμα και μαλλιά,
αυτό δεν ήταν πια «πνευματική» εγκαρδιότητα, αλλά προδοσία
της «καθαρής» εγκαρδιότητας, του «θεωρητικού ενδιαφέροντος».
Διότι δεν πρέπει να φαντάζεται κανείς την καθαρή εγκαρδιότητα σαν
εκείνη την ευπροσηγορία που τον κάνει να σφίγγει το χέρι κάθε άλλου·
αντίθετα, η καθαρή εγκαρδιότητα δεν είναι εγκάρδια απέναντι
σε κανέναν, είναι μόνον θεωρητικό ενδιαφέρον, έγνοια για τον άνθρωπο
ως άνθρωπο, όχι ως πρόσωπο
–
Το πνεύμα. Το βασίλειο των πνευμάτων είναι απίστευτα μεγάλο,
το πνευματικό απείρως πολύ: ας δούμε λοιπόν τι είναι πραγματικά
αυτό το πνεύμα, αυτή η κληρονομιά των αρχαίων.
Από τους πόνους της γέννας τους προέκυψε, αλλά οι ίδιοι δεν μπορούσαν
να εκφραστούν ως πνεύμα· μπόρεσαν να το γεννήσουν, αλλά
να μιλήσει όφειλε το ίδιο. Ο «γεννημένος Θεός, ο υιός του ανθρώπου»
είναι ο πρώτος που είπε τη λέξη ότι το πνεύμα, δηλαδή, αυτός, ο Θεός,
δεν έχει καμιά δουλειά με το γήινο και με τις επίγειες σχέσεις, αλλά
αποκλειστικά με το πνεύμα και τις πνευματικές σχέσεις.
–
Ποιον όμως σκέφτεσαι κάτω από το όνομα του εγωιστή; Έναν άνθρωπο
που αντί να ζει για μια ιδέα, δηλαδή για ένα πνευματικό
πράγμα, και να θυσιάζει γι’ αυτό το προσωπικό του όφελος, υπηρετεί
το τελευταίο. Ένας καλός πατριώτης π.χ. προσάγει τη θυσιαστήρια
προσφορά του στον βωμό της πατρίδας· είναι αναμφισβήτητο όμως
ότι η πατρίδα είναι μια ιδέα, διότι για τα ζώα, που είναι ανίκανα
για πνεύμα, ή για τα παιδιά, που δεν έχουν ακόμη πνεύμα, δεν υπάρχει
ούτε πατρίδα ούτε πατριωτισμός. Αν τώρα κάποιος δεν αποδεικνύεται
καλός πατριώτης, φανερώνει τον εγωισμό του σε σχέση με
την πατρίδα. Και το ίδιο γίνεται σε αναρίθμητες άλλες περιπτώσεις:
όποιος, μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία, αντλεί όφελος από ένα προνόμιο,
διαπράττει το αμάρτημα του εγωισμού ενάντια στην ιδέα της
ισότητας· όποιος ασκεί κυριαρχία, κατηγορείται ως εγωιστής ενάντια
στην ιδέα της ελευθερίας κ.ο.κ.
Περιφρονείς τον εγωιστή επειδή βάζει το πνευματικό πίσω από το
προσωπικό και νοιάζεται για τον εαυτό του, ενώ εσύ θα ήθελες να τον
δεις να δρα για την αγάπη μιας ιδέας. Αυτό που σας ξεχωρίζει είναι
ότι εσύ κάνεις κεντρικό σημείο το πνεύμα, ενώ εκείνος τον εαυτό του·
ή ότι εσύ χωρίζεις το εγώ σου στα δυο και ανυψώνεις το «καθαυτό εγώ»
σου, το πνεύμα, σε εξουσιαστή του υπόλοιπου, που έχει μικρότερη
αξία, ενώ εκείνος δεν θέλει να ξέρει τίποτε γι’ αυτή τη διαίρεση,
και επιδιώκει, κατά την όρεξη του, πνευματικά και υλικά ενδιαφέροντα.
–
Κοίτα κοντά ή μακριά, ένας κόσμος φαντασμάτων σε περιβάλλει από
παντού· έχεις πάντα «εμφανίσεις» ή οράματα. Καθετί που εμφανίζεται
σε σένα, είναι μόνον η φαινομενικότητα ενός πνεύματος που
κατοικεί μέσα σου, είναι μια φαντασματική «εμφάνιση»· ο κόσμος είναι
για σένα μόνον ένας «φαινόμενος κόσμος», πίσω από τον οποίο
βαδίζει το πνεύμα. «Βλέπεις πνεύματα.»
–
«Συνεπώς, αυτό που σκέφτεσαι δεν είναι μόνον
η σκέψη σου;» «Αντίθετα, είναι το πραγματικό, το καθαυτό αληθινό
που υπάρχει στον κόσμο: είναι η ίδια η αλήθεια· αν σκέφτομαι αληθινά,
σκέφτομαι την αλήθεια. Μπορεί, βέβαια, να απατηθώ σχετικά
με την αλήθεια, και να την παραγνωρίσω· μα αν αναγνωρίζω αληθινά,
το αντικείμενο της γνώσης μου είναι η αλήθεια.» «Προσπαθείς λοιπόν
πάντα να αναγνωρίσεις την αλήθεια;» «Για μένα η αλήθεια είναι ιερή.
Μπορεί βέβαια να συμβεί να βρω μια αλήθεια ατελή και να την αντικαταστήσω
με μια καλύτερη, αλλά δεν μπορώ να καταργήσω την αλήθεια.
Πιστεύω στην αλήθεια, και γι’ αυτό τη διερευνώ· τίποτε δεν
την ξεπερνάει, είναι αιώνια.
–
Τα ιερά πράγματα υπάρχουν μόνο για τον εγωιστή που δεν αναγνωρίζει
τον εαυτό του, για τον αθέλητο εγωιστή, γι’ αυτόν που πάντα
αναζητά το δικό του, και όμως δεν θεωρεί τον εαυτό του υπέρτατο
ον. γι’ αυτόν που υπηρετεί μόνον τον εαυτό του και συγχρόνως πιστεύει
πάντα ότι υπηρετεί ένα ανώτερο ον, γι’ αυτόν που δεν ξέρει τίποτε
ανώτερο από τον εαυτό του κι όμως ενθουσιάζεται για κάτι ανώτερο·
κοντολογίς, για τον εγωιστή που δεν θα ήθελε να ήταν εγωιστής,
και υποβιβάζει τον εαυτό του, δηλαδή πολεμά τον εγωισμό του,
αλλά συγχρόνως υποβιβάζει τον εαυτό του μόνο για «να ανυψωθεί»
και συνεπώς να ικανοποιήσει τον εγωισμό του. Επειδή θα ήθελε να
πάψει να είναι εγωιστής, αναζητά σε γη και ουρανό ανώτερα όντα τα
οποία υπηρετεί και για τα οποία θυσιάζεται· όσο κι αν τραντάζει όμως
και ταλαιπωρεί τον εαυτό του, τελικά κάνει τα πάντα για χάρη
του, και ο δυσφημισμένος εγωισμός δεν τον εγκαταλείπει. Γι’ αυτό
τον ονομάζω αθέλητο εγωιστή.

Ο κόπος και η φροντίδα του να απαλλαχτεί από τον εαυτό του δεν
είναι παρά η παρανοημένη ενόρμηση για αυτοδιάλυση. Αν είσαι δεμένος
στην περασμένη ώρα σου, αν πρέπει να ψελλίζεις σήμερα επειδή
ψέλλιζες και χθες52, αν δεν μπορείς να αλλάξεις τον εαυτό σου κάθε
στιγμή, αισθάνεσαι δεμένος στα δεσμά του σκλάβου και αποσβολωμένος.
Ως εκ τούτου, πάνω από κάθε λεπτό της ύπαρξής σου σού
γνέφει ένα φρέσκο λεπτό του μέλλοντος, και μπορείς, αναπτύσσοντας
τον εαυτό σου, να απαλλαχτείς «από τον εαυτό σου», δηλαδή από
τον εαυτό που είχες εκείνη τη στιγμή. Έτσι όπως είσαι την κάθε
στιγμή, είσαι δικό σου δημιούργημα, και σ’ αυτό το «δημιούργημα»
δεν θέλεις να χάσεις τον εαυτό σου, τον δημιουργό. Είσαι ο ίδιος ανώτερο
ον απ’ ό,τι είσαι, και ξεπερνάς τον εαυτό σου. Αλλά το ότι είσαι
αυτό που είναι ανώτερο από σένα, δηλαδή το ότι είσαι, όχι απλώς δημιούργημα,
αλλά ομοίως και δημιουργός σου -ακριβώς αυτό αποτυχαίνεις,
ως αθέλητος εγωιστής, να αναγνωρίσεις· και γι’ αυτό η «ανώτερη
ουσία» είναι για σένα κάτι ξένο. Κάθε ανώτερη ουσία, όπως η αλήθεια,
η ανθρωπότητα κ.ο.κ, είναι μια ουσία πάνω από μας.
–
Οι αθεϊστές είναι γεμάτοι σαρκασμό για το ανώτερο ον,
που τιμήθηκε επίσης με το όνομα «υπέρτατο ον» ή Être suprême, και
συνεχίζουν να ποδοπατούν τη μια μετά την άλλη «απόδειξη της ύπαρξής
του», δίχως να αντιληφθούν ότι οι ίδιοι καταστρέφουν το παλιότερο
ανώτερο ον από ανάγκη για ένα καινούργιο, το οποίο βάζουν
στη θέση του πρώτου. Μήπως δεν είναι «ο άνθρωπος» ανώτερο ον από
τον μεμονωμένο, ατομικό άνθρωπο, και δεν τιμούνται, δεν θεωρούνται
ιερές οι αλήθειες, τα δικαιώματα και οι ιδέες, που απορρέουν
από την έννοιά του, σαν αποκαλύψεις αυτής της έννοιας;
–
Αν εγώ νοιάζομαι και
φροντίζω για σένα, επειδή σε αγαπώ, επειδή η καρδιά μου βρίσκει σε
σένα την τροφή της και η ανάγκη μου την ικανοποίησή της, αυτό δεν
συμβαίνει για χάρη μιας ανώτερης ουσίας της οποίας το καθαγιασμένο
σώμα είσαι εσύ, δεν συμβαίνει επειδή εγώ βλέπω σε σένα ένα φάντασμα,
δηλαδή ένα εμφανιζόμενο πνεύμα, αλλά από εγωιστική ευ-
χαρίστηση: εσύ ο ίδιος με την ουσία σου αξίζεις για μένα, διότι η ουσία
σου δεν είναι ανώτερη, ανώτερη και γενικότερη από σένα, είναι
μοναδική όπως κι εσύ ο ίδιος, επειδή είναι εσύ.

Δεν «στοιχειώνει» όμως μόνον ο άνθρωπος, αλλά τα πάντα. Η ανώτερη
ουσία, το πνεύμα, που περιφέρεται μέσα σε καθετί, είναι την ίδια
στιγμή δεμένο με το τίποτε και μόνον -«εμφανίζεται» σ’ αυτό.
Φαντάσματα σε κάθε γωνιά!
Εδώ θα ήταν το κατάλληλο μέρος για να κάνουμε μια επισκόπηση
των πνευμάτων, αν δεν έπρεπε να επανεμφανιστούν παρακάτω, προκειμένου
να εξαφανιστούν μπροστά στον εγωισμό. Γι’ αυτό ας αναφέρουμε
μερικά εν είδει παραδειγμάτων, προκειμένου να πάμε στη
στάση που πρέπει να κρατάμε απέναντι τους.
Ιερό π.χ. είναι πάνω απ’ όλα το «άγιο πνεύμα», ιερή η αλήθεια, ιερό
το δίκαιο, ο νόμος, μια καλή υπόθεση, η μεγαλειότητα, ο γάμος, το
κοινό καλό, η τάξη, η πατρίδα κ.ο.κ.

Η λασκαρισμένη βίδα
Άνθρωπε, το κεφάλι σου είναι στοιχειωμένο· έχεις λασκαρισμένη
βίδα! Φαντάζεσαι μεγάλα πράγματα, και ζωγραφίζεις για σένα έναν
ολόκληρο κόσμο θεών, που υπάρχει για σένα, ένα βασίλειο πνευμάτων,
όπου είσαι καλεσμένος, ένα ιδεώδες, που σου γνέφει. Έχεις μια
έμμονη ιδέα!
Μην νομίζεις ότι αστειεύομαι ή μιλώ μεταφορικά, όταν θεωρώ αληθινούς
τρελούς, τρελούς για το τρελοκομείο, τους ανθρώπους που
κρεμιούνται από το ανώτερο (κι αυτό ισχύει σχεδόν για όλους τους
ανθρώπους, αφού η μεγάλη πλειονότητα είναι τέτοιοι). Τι είναι αυτό
που λέγεται «έμμονη ιδέα»; Μια ιδέα που έχει υποτάξει τον άνθρωπο
σ’ αυτήν. Αν αντιληφθείτε ότι μια τέτοια έμμονη ιδέα είναι τρέλα,
κλείνετε τον δούλο της στο φρενοκομείο. Η αλήθεια της πίστης όμως,
για την οποία δεν πρέπει να αμφιβάλλουμε, η μεγαλειότητα π.χ. του
λαού, στην οποία δεν πρέπει να επιτιθέμαστε (όποιος το κάνει είναι
ένοχος εσχάτης προδοσίας), η αρετή, ενάντια στην οποία ο λογοκριτής
δεν αφήνει να περάσει ούτε λέξη, προκειμένου να διατηρήσει καθαρή
την ηθικότητα κτλ., δεν είναι αυτά «έμμονες ιδέες»; Όλη η βλακώδης
φλυαρία των περισσότερων εφημερίδων μας π.χ. δεν είναι μωρολόγημα
τρελών που πάσχουν από την έμμονη ιδέα της ηθικότητας,
της νομιμότητας, του χριστιανισμού κτλ. και που φαίνονται να περι-
φέρονται ελεύθεροι επειδή το τρελοκομείο μέσα στο οποίο περπατούν
πιάνει πολύ μεγάλο χώρο; Θίξτε την έμμονη ιδέα ενός τέτοιου
τρελού και αμέσως θα πρέπει να φυλάξετε την πλάτη σας από τα ύπουλα
χτυπήματα του παράφρονα. Γιατί αυτοί οι μεγάλοι παράφρονες
μοιάζουν και σ’ αυτό τους λεγόμενους μικρούς παράφρονες: ορμούν
ύπουλα σ’ εκείνον που θίγει την έμμονη ιδέα τους.
–
Εγώ όμως δεν φοβάμαι την κατάρα και λέω: οι αδελφοί
μου είναι θεότρελοι. Είτε ένας φτωχός τρελός του τρελοκομείου
είναι κυριευμένος από τη φαντασίωση ότι είναι ο Πατήρ Θεός, ο αυτοκράτορας
της Ιαπωνίας, το άγιο πνεύμα κτλ., είτε ένας βολεμένος
αστός φαντάζεται ότι ο προορισμός του είναι να είναι καλός χριστιανός,
πιστός προτεστάντης, νομοταγής πολίτης, ενάρετος άνθρωπος
κτλ. -πρόκειται για την ίδια «έμμονη ιδέα»
–
όπως οι συγγραφείς
γεμίζουν ολόκληρες φυλλάδες για το κράτος, δίχως να θέτουν υπό
ερώτηση την έμμονη ιδέα του κράτους, όπως οι εφημερίδες μας είναι
μπουκωμένες από πολιτική, επειδή κατατρύχονται από την ψευδαίσθηση
ότι ο άνθρωπος δημιουργήθηκε για να είναι ένα ζώον πολιτικόν58,
έτσι και οι υπήκοοι συνεχίζουν να φυτοζωούν μέσα στην υποταγή,
οι ενάρετοι μέσα στην αρετή, οι φιλελεύθεροι στην «ανθρώπινη
ιδιότητα» κ.ο.κ., δίχως ποτέ να βάζουν το κοφτερό μαχαίρι της κριτικής
σ’ αυτές τις έμμονες ιδέες. Αξερίζωτες, σαν τις παραισθήσεις ενός
παράφρονα, οι σκέψεις αυτές παραμένουν ακλόνητες και όποιος
τις θέτει εν αμφιβόλω, αυτός τα βάζει με το ιερό! Ναι, η «έμμονη ιδέα»,
αυτό είναι το αληθινά ιερό!
Δεν συναντάμε παρά κατεχόμενους από τον διάβολο ή δεν πέφτου-
με εξίσου συχνά σε ανθρώπους κατεχόμενους από το αντίθετο, από
το καλό, την αρετή, την ηθικότητα, τον νόμο ή τη μια ή την άλλη «αρχή»;
Οι κατοχές του διαβόλου δεν είναι οι μόνες. Ο Θεός δρα πάνω
μας όπως κι ο διάβολος: στην πρώτη περίπτωση έχουμε «έργα της
θείας χάριτος», στη δεύτερη «έργα του διαβόλου». Οι κατεχόμενοι είναι
προσηλωμένοι στις γνώμες τους.
Αν η λέξη «κατοχή» δεν σας αρέσει, ονομάστε την προ-κατάληψη·
μάλιστα, αφού το πνεύμα σάς κατέχει, και απ’ αυτό έρχονται όλες οι
«εμπνεύσεις», ονομάστε την έμπνευση και ενθουσιασμό. Προσθέτω
ότι ο πλήρης ενθουσιασμός -γιατί δεν μπορούμε να σταματήσουμε σε
ένα μισό και τεμπέλικο ενθουσιασμό- ονομάζεται φανατισμός.
–
Παρατηρήστε πώς συμπεριφέρεται ένας «ηθικός άνθρωπος», που
σήμερα συχνά σκέφτεται ότι έχει τελειώσει με τον Θεό και πετάει πέρα
τον χριστιανισμό σαν απαρχαιωμένο πράγμα. Αν τον ρωτήσει κανείς
αν αμφέβαλε ποτέ σχετικά με το αν η συνουσία μεταξύ αδελφού
και αδελφής είναι αιμομιξία, αν η μονογαμία είναι η αλήθεια του γάμου,
αν η ευσέβεια είναι ιερό καθήκον κ.ο.κ
–
Έτσι, λέει ο Προυντόν αδίστακτα: «Ο άνθρωπος είναι προορισμένος
να ζει χωρίς θρησκεία, αλλά ο ηθικός νόμος είναι αιώνιος και
απόλυτος. Ποιος θα τολμούσε σήμερα να επιτεθεί στην ηθική;72» Οι ηθικοί
άνθρωποι έβγαλαν το καλύτερο κομμάτι από τη θρησκεία, το έφαγαν
μόνοι τους, και τώρα ζορίζονται να απαλλαγούν από την αδενοπάθεια
που έπαθαν
–
Από μια ορισμένη οπτική γωνία της ηθικότητας, οι άνθρωποι συλλογίζονται
περίπου ως εξής: Είτε ο άνθρωπος άγεται από την αισθητότητά
του και είναι, ακολουθώντας την, ανήθικος, είτε άγεται από το
καλό, το οποίο, παρμένο από τη θέληση, ονομάζεται ηθική αίσθηση
(αίσθηση και προ-κατάληψη υπέρ του καλού): τότε αποδεικνύεται ηθικός.
Απ’ αυτή την οπτική γωνία, πώς μπορεί π.χ. να ονομαστεί ανήθικη
η πράξη του Σαντ εναντίον του Κοτσεμπούε77; Αυτό που εννοείται
κοινώς ως ανιδιοτελές, αυτό ήταν σίγουρα στον ίδιο βαθμό μεταξύ
άλλων και οι κλεψιές που έκανε ο άγιος Κρισπίνος78 υπέρ των
φτωχών. «Δεν έπρεπε να σκοτώσει γιατί είναι γραμμένο: Ου φονεύσεις!»
Άρα, το να υπηρετείς το καλό, το καλό του λαού, όπως σκόπευε
τουλάχιστον ο Σαντ, ή το καλό των φτωχών, όπως λογάριαζε ο
Κρισπίνος, αυτό είναι ηθικό· η δολοφονία όμως και η κλοπή είναι ανήθικες:
ο σκοπός ηθικός, το μέσο ανήθικο. Γιατί; «Γιατί η δολοφονία,
ο φόνος είναι κάτι απόλυτα κακό.» Όταν οι αντάρτες 7 9 παράσερναν
τους εχθρούς της πατρίδας σε φαράγγια και τους σκότωναν κρυμμένοι
πίσω από τους θάμνους, αυτό ήταν δολοφονία; Σύμφωνα με την
αρχή της ηθικότητας, που μας διατάζει να υπηρετούμε το καλό, μπορείτε
να ρωτήσετε αν μπορεί ποτέ ο φόνος να είναι πραγματοποίηση
του καλού· και, αν ναι, πρέπει να δεχτείτε εκείνον τον φόνο που το
πραγματοποιεί. Δεν μπορείτε να καταδικάσετε την πράξη του Σαντ:
ήταν ηθική, επειδή ήταν στην υπηρεσία του καλού, επειδή ήταν ανιδιοτελής·
ήταν μια πράξη τιμωρίας, την οποία επιτέλεσε το άτομο,
μια εκτέλεση, που έγινε με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής. Τι άλλο ήταν
κατά βάθος το εγχείρημά του από το να καταργήσει τα γραπτά
μέσω της ωμής βίας; Δεν γνωρίζετε τον ίδιο τρόπο ενέργειας υπό τη
«νόμιμη» και καθαγιασμένη μορφή του; Και τι μπορεί κανείς να του
αντιπαρατάξει από την αρχή σας της ηθικότητας; «Ήταν όμως μια
παράνομη εκτέλεση.» Δηλαδή το ανήθικο σ’ αυτήν ήταν η μη νομιμότητά
της, η ανυπακοή στον νόμο; Τότε δέχεστε ότι το καλό δεν είναι
τίποτε άλλο από τον -νόμο, και η ηθικότητα τίποτε άλλο από νομιμοφροσύνη.
Η ηθικότητά σας πρέπει να βυθιστεί σ’ αυτή την εξωτερικότητα
της «νομιμοφροσύνης», σ’ αυτή την ψευδευλάβεια της εκπλήρωσης
του νόμου, μόνον που η τελευταία είναι συγχρόνως πιο τυραννική
και πιο εξερεθιστική από την παλαιότερη ψευδευλάβεια. Διότι σ’ αυτήν
χρειαζόταν μόνον η πράξη, εσάς όμως σας χρειάζεται και η διάθεση·
πρέπει να φέρει κανείς μέσα του τον νόμο, τον καταστατικό κανόνα·
και όποιος έχει το πιο σύμφωνο με τον νόμο φρόνημα, αυτός είναι
ο πιο ηθικός. Ακόμη και το τελευταίο υπόλειμμα της ευδιαθεσίας
στην καθολική80 ζωή πρέπει να χαθεί μέσα σ’ αυτή την προτεσταντική
νομιμότητα. Εδώ τουλάχιστον η κυριαρχία του νόμου είναι για πρώτη
φορά πλήρης. «Δεν ζω εγώ, αλλά ο νόμος ζει μέσα μου.» Έτσι, έφτασα
τελικά να είμαι μόνον «το δοχείο της δόξας του νόμου». «Κάθε
Πρώσος φέρει τον χωροφύλακά του μέσα στο στήθος του», λέει ένας
Πρώσος ανώτερος αξιωματικός.
–
Ο ιστός της σημερινής υποκρισίας κρέμεται στο σύνορο δύο περιοχών,
ανάμεσα στις οποίες ταλαντεύεται η εποχή μας πέρα δώθε απλώνοντας
συγχρόνως τα λεπτά νήματα της εξαπάτησης και της αυτοεξαπάτησης.
Επειδή δεν είναι πια αρκετά δυνατή για να υπηρετήσει
την ηθικότητα δίχως αμφιβολίες και αδυναμία, επειδή δεν είναι ακόμη
αρκετά ανελέητη για να ζήσει πλήρως σύμφωνα με τον εγωισμό,
τρέμει πάνω στον αράχνινο ιστό της υποκρισίας, μια στο ένα μέρος
και μια στο άλλο
–
Ένα ενάρετο κορίτσι μπορεί να γίνει γεροντοκόρη·
ένας ενάρετος άντρας μπορεί να περάσει τον καιρό του παλεύοντας
με τις φυσικές ορμές του, ώσπου ίσως να τις αμβλύνει, μπορεί
για χάρη της αρετής να ευνουχίσει τον εαυτό του
–
Η παρθενία είναι -καλό.
-Αντίθετα, για τον εγωιστή, και η παρθενία δεν είναι ένα καλό το οποίο
δεν μπορεί να αποφύγει: δεν έχει καμιά σημασία γι’ αυτόν. Τι
συνεπάγεται αυτό για την κρίση του ηθικού ανθρώπου; Το εξής, ότι ο
ηθικός άνθρωπος ρίχνει τον εγωιστή στη μόνη κατηγορία ανθρώπων
που γνωρίζει εκτός από τους ηθικούς ανθρώπους, δηλαδή στους ανήθικους.
Δεν μπορεί να κάνει αλλιώς, πρέπει να βρίσκει τον εγωιστή ανήθικο
κάθε φορά που ο τελευταίος δεν σέβεται με μια πράξη του την
ηθικότητα
–
Ιερά είναι
και πρέπει να είναι για σένα η φιλία, η ιδιοκτησία, ο γάμος, η ευημερία
κάθε ανθρώπου, ιερά όμως καθ’ εαυτά και δι’ εαυτά.» Δεν
ξαναβρίσκουμε εδώ τον ιερέα; Ποιος είναι ο Θεός του; Ο άνθρωπος!
Τι είναι το θεϊκό; Το ανθρώπινο! Διότι απλώς άλλαξε το κατηγόρημα
σε υποκείμενο και, αντί για την πρόταση «ο Θεός είναι η αγάπη», έχουμε
την πρόταση «η αγάπη είναι θεϊκή»·
–
Συμβαίνει τίποτε διαφορετικό με την ηθική αγάπη; Αγαπά αυτή τον
άνθρωπο, αυτόν τον άνθρωπο για χάρη αυτού του ανθρώπου ή για
χάρη της ηθικότητας, άρα -εφ’ όσον Homo hominis Deus- για χάρη του
Θεού;
–
Η λασκαρισμένη βίδα έχει κι άλλες τυπικές μορφές, από τις οποίες
χρήσιμο θα ήταν εδώ να αναφέρουμε μερικές.
Έτσι, η άρνηση του εαυτού είναι κοινή στους άγιους και στους ανόσιους,
στους καθαρούς και στους ακάθαρτους. Ο ακάθαρτος άνθρωπος
αρνείται όλα τα «καλύτερα αισθήματα», κάθε αιδώ, ακόμη και τη
φυσική δειλία, και ακολουθεί μόνον την όρεξη που τον κυβερνά. Ο
καθαρός άνθρωπος αρνείται τη φυσική σχέση του με τον κόσμο («αρνείται
τον κόσμο») και ακολουθεί μόνον την «επιθυμία» που κυριαρχεί
πάνω του. Σπρωγμένος από τη δίψα για χρήμα, ο φιλάργυρος αρνείται
όλες τις προειδοποιήσεις της συνείδησης, κάθε αίσθημα τιμής,
κάθε πραότητα και κάθε οίκτο: παρασυρμένος από την έντονη επιθυμία,
αφήνει κάθε σέβας στην άκρη. Όμοια συμπεριφέρεται και ο άγιος.
Κάνει τον εαυτό του «περίγελο του κόσμου», είναι σκληρόκαρδος
και «ακριβοδίκαιος»· διότι η επιθυμία τον σέρνει από τη μύτη.
–
Εκείνοι που ενθαρρύνουν τον άνθρωπο στην «ανιδιοτέλεια» νομίζουν
ότι λένε κάτι πολύ ασυνήθιστο. Τι εννοούν μ’ αυτό; Ίσως κάτι
παρόμοιο με την «άρνηση του εαυτού». Ποιος είναι όμως αυτός ο εαυτός
που πρέπει να υποστεί άρνηση και να μην έχει κανένα όφελος;
Φαίνεται πως εσύ ο ίδιος πρέπει να είσαι αυτό. Και για ποιου το όφελος
σού συνιστούν την ανιδιοτελή άρνηση του εαυτού; Και πάλι για
δικό σου όφελος και κέρδος, μόνο που μέσω της ανιδιοτέλειας εξασφαλίζεις
το «αληθινό όφελός» σου.
Πρέπει να ωφελήσεις τον εαυτό σου, κι όμως δεν πρέπει να επιδιώκεις
το δικό σου όφελος.
–
Πού αρχίζει η ανιδιοτέλεια; Ακριβώς εκεί όπου ένας σκοπός παύει να
είναι δικός μας σκοπός και δική μας ιδιοκτησία, την οποία εμείς μπορούμε,
ως ιδιοκτήτες, να διαθέτουμε όπως θέλουμε· εκεί όπου γίνεται
έμμονος σκοπός ή -έμμονη ιδέα- εκεί όπου αρχίζει να μας εμπνέει,
να μας ενθουσιάζει, να μας φανατίζει· κοντολογίς, εκεί όπου εισχωρεί
στην ισχυρογνωμοσύνη μας και γίνεται -κύριός μας. Δεν είναι
κανείς ανιδιοτελής για όσο καιρό κρατάει τον σκοπό υπό τον έλεγχό
του· γίνεται ανιδιοτελής μόνο μ’ εκείνο το «Εδώ στέκομαι, δεν μπορώ
να κάνω αλλιώς98», το θεμελιώδες αξίωμα όλων των κατεχόμενων γίνεται
ανιδιοτελής στην περίπτωση ενός ιερού σκοπού, μέσω του αντιστοιχούντος
ιερού ζήλου.
Δεν είμαι ανιδιοτελής για όσο καιρό ο σκοπός παραμένει δικός μου,
και εγώ, αντί να παραδίδομαι στα τυφλά μέσα της υλοποίησής του,
τον αφήνω πάντα ανοιχτό ερώτημα. Ο ζήλος μου δεν χρειάζεται τώρα
να είναι μικρότερος και από τον πιο φανατικό, αλλά εγώ μένω την
ίδια στιγμή πολύ ψυχρός απέναντι του, άπιστος, και ο πιο αδιάλλακτος
εχθρός του· παραμένω κριτής του, διότι είμαι ιδιοκτήτης του.
–
Η ανιδιοτέλεια ανθίζει πλούσια στο βασίλειο της «κατάστασης του
κατεχόμενου», τόσο στις κατοχές του διαβόλου όσο και στις κατοχές
ενός καλού πνεύματος: εδώ ελάττωμα, τρέλα κ.ο.κ.· εκεί ταπεινότητα,
αφοσίωση κ.ο.κ.
–
Όπως λέγαμε «πρέπει να έχουμε ορέξεις, αλλά οι ορέξεις δεν πρέπει
να έχουν εμάς», τώρα θα λέγαμε «πρέπει να έχουμε πνεύμα, αλλά το
πνεύμα δεν πρέπει να έχει εμάς».
Αν το τελευταίο μοιάζει να μην έχει
νόημα, αναλογιστείτε ότι σε πολλούς ανθρώπους μια σκέψη γίνεται
«αξίωμα», έτσι που αυτοί γίνονται αιχμάλωτοι του και δεν είναι
αυτοί που έχουν το αξίωμα, αλλά μάλλον το αξίωμα έχει αυτούς. Και
με το αξίωμα έχουν ένα «μόνιμο σημείο στήριξης» πάλι. Οι διδασκαλίες
της κατήχησης γίνονται δίχως να το αντιληφθούμε θεμελιώδεις
αρχές μας και δεν επιδέχονται πια καμιά απόρριψη. Η σκέψη τους ή
το -πνεύμα έχει τη μόνη δύναμη, και καμιά αντίρρηση της «σάρκας»
δεν ακούγεται πια. Μολαταύτα, μόνο μέσω της «σάρκας» μπορώ να
σπάσω την τυραννία του πνεύματος· διότι μόνον όταν ένας άνθρωπος
αντιλαμβάνεται και τη σάρκα του, αντιλαμβάνεται ολόκληρο τον εαυτό
του. και μόνον όταν αντιλαμβάνεται ολόκληρο τον εαυτό του, είναι
ένα ον αντιληπτικό και ορθολογικό.
–
Όταν γίνεται αντιδιαστολή ανάμεσα σ’ αυτό που έχει ως δικό του κάποιος
και σ’ εκείνο που του δίνεται, δεν έχει σημασία η αντίρρηση ότι
δεν μπορούμε να έχουμε τίποτε απομονωμένο, αλλά ότι παίρνουμε
τα πάντα σε μια οικουμενική αλληλοσύνδεση, και άρα μέσω της εντύπωσης
που μας προκαλεί αυτό που υπάρχει γύρω μας, και ότι, συνεπώς,
το έχουμε αυτό ως κάτι «που μας δίνεται»· διότι υπάρχει μεγάλη
διαφορά ανάμεσα στα αισθήματα και τις σκέψεις που εγείρονται
σε μένα και σ’ εκείνα που δίνονται σε μένα. Ο Θεός, η αθανασία,
η ελευθερία, η ανθρώπινη ιδιότητα κ.ο.κ. εγχαράσσονται σε μας από
την παιδική ηλικία ως σκέψεις και αισθήματα που κινούν περισσότερο
ή λιγότερο δυνατά το ενδότερο είναι μας: είτε μας κυβερνούν δίχως
να το συνειδητοποιούμε είτε, μερικές φορές, σε πιο πλούσιες φύσεις,
εκφράζονται σε συστήματα και έργα τέχνης· πάντα όμως, δεν είναι
αισθήματα που εγείρονται, αλλά που δίνονται, επειδή πρέπει να
πιστεύουμε σ’ αυτά και να εξαρτιόμαστε απ’ αυτά. Το ότι ένα Απόλυτο
υπάρχει και ότι πρέπει εμείς να το δεχτούμε, να το αισθανθού-
με και να το σκεφτούμε, είναι γερά ριζωμένο σαν πίστη σ’ εκείνους
που αναλώνουν όλη τη δύναμη του πνεύματός τους στο να το αναγνωρίσουν
και να το παρουσιάσουν. Το αίσθημα για το Απόλυτο υπάρχει
εδώ ως δοσμένο και στο εξής απολήγει μόνον στις ποικίλες εκδηλώσεις
του ίδιου του τού εαυτού.

Έτσι, στον Κλόπστοκ102, το θρησκευτικό
αίσθημα ήταν κάτι δοσμένο, το οποίο βρήκε απλώς καλλιτεχνική
έκφραση στο έργο του Der Messias. Αν, από την άλλη μεριά, η
θρησκεία, την οποία βρήκε να προϋπάρχει, ήταν γι’ αυτόν μόνον ένα
ερέθισμα για αίσθημα και σκέψη, κι αν ήξερε να πάρει απέναντι της
μια στάση εντελώς δική του, τότε δεν θα προέκυπτε η θρησκευτική
έμπνευση, αλλά μια διάλυση και ανάλωση της ίδιας της θρησκείας. Αντί
γι’ αυτό, ο Κλόπστοκ απλώς συνέχισε στα ώριμα χρόνια του τα
παιδικά του αισθήματα, που είχε λάβει όταν ήταν παιδί, και σπατάλησε
τις δυνάμεις της αντρικής του ηλικίας στολίζοντας αυτές τις παιδαριωδίες
του.

Επομένως, η διαφορά είναι αν τα αισθήματα δίνονται ή εγείρονται
σε μένα. Τα δεύτερα είναι δικά μου, εγωιστικά, επειδή δεν έχουν εγχαραχτεί,
ειπωθεί και επιβληθεί σε μένα ως αισθήματα· τα πρώτα όμως
τα δέχομαι με ανοιχτές αγκάλες, τα διατηρώ σαν κληρονομιά, τα
καλλιεργώ και κατέχομαι απ’ αυτά. Ποιος δεν παρατήρησε ποτέ, συνειδητά
ή ασύνειδα, ότι ολόκληρη η παιδεία μας αποβλέπει στο να
δημιουργήσει αισθήματα σε μας, δηλαδή να μας τα δώσει, αντί να αφήσει
την παραγωγή τους σε μας τους ίδιους, όπως κι αν γινόταν αυτή;
–
Ποιος όμως θα διαλύσει το πνεύμα στο μηδέν του; Μόνον εκείνος
που θα παρουσιάσει, μέσω του πνεύματός του, τη φύση ως το μηδαμινό,
το πεπερασμένο και το προσωρινό, θα μπορέσει να παρουσιάσει
και το πνεύμα σαν παρόμοια μηδαμινότητα: εγώ μπορώ να το κάνω·
ο καθένας από σας μπορεί επίσης, αν δράσει και δημιουργήσει ως
απεριόριστο εγώ: με μια λέξη, ο εγωιστής.
–
Διότι κανένας καλλιεργημένος δεν
είναι τόσο καλλιεργημένος ώστε να μην βρίσκει χαρά και στα πράγματα,
και συνεπώς να μην είναι και ακαλλιέργητος· και κανένας ακαλλιέργητος
άνθρωπος δεν είναι εντελώς δίχως σκέψεις.
–
Ποιος είναι τότε «αυτοθυσιαζόμενος»; Με την πληρέστερη έννοια,
βέβαια, εκείνος που ρισκάρει τα πάντα για ένα και μόνο πράγμα, έναν
σκοπό, μια θέληση, ένα πάθος κ.ο.κ. Δεν είναι αυτοθυσιαζόμενος
ο ερωτευμένος, ο οποίος παρατάει μάνα και πατέρα και υπομένει όλους
τους κινδύνους και τις στερήσεις, για να πετύχει τον σκοπό του;
Δεν είναι ο φιλόδοξος, που προσφέρει όλες τις επιθυμίες, τους πόθους
και τις ικανοποιήσεις του στο μοναδικό του πάθος, ή ο φιλάργυρος,
που αρνείται στον εαυτό του τα πάντα, για να μαζέψει θησαυρούς, ή
ο αναζητητής της ηδονής; Κυβερνιέται από ένα πάθος, στο οποίο
προσφέρει θυσία όλα τα υπόλοιπα.
–

–
Τι σημαίνει τώρα «ανιδιοτέλεια» μ’ αυτή την έννοια; Το να έχεις μόνο
ένα ιδεώδες συμφέρον, μπροστά στο οποίο σβήνει κάθε προσοχή
για το πρόσωπα!
–
Έπρεπε να φερθεί τόσο ανιδιοτελώς ώστε να εγκαταλείψει όλους
τους σκοπούς της προκειμένου να κάνει να θριαμβεύσει μια τραχιά
θεωρία; Βέβαια, βολεύει τους παπάδες θαυμάσια όταν ο κόσμος
ακούει τις εκκλήσεις τους, «πούλα τα πάντα και ακολούθησέ με» ή
«πούλα ό,τι έχεις και δώσ’ τα στους φτωχούς, και θα έχεις θησαυρούς
στον ουρανό· και έλα, ακολούθησέ με117». Μερικοί αποφασισμένοι ιδεαλιστές
υπακούουν σ’ αυτό το κάλεσμα· οι περισσότεροι όμως
δρουν όπως ο Ανανίας και η Σαπφείρα118, διατηρώντας μια συμπεριφορά
κατά το ήμισυ παπαδίστικη ή θρησκευτική και κατά το ήμισυ
κοσμική, υπηρετώντας και τον Θεό και τον Μαμμωνά.
–
Η «φύση της υπόθεσης», η «έννοια της σχέσης» πρέπει να με καθοδηγούν
όταν χειρίζομαι την υπόθεση και συνάπτω τη σχέση. Λες και
υπάρχει καθ’ εαυτήν μια έννοια της υπόθεσης, και δεν είναι πια η έννοια
που σχηματίζουμε εμείς για την υπόθεση! Λες και μια σχέση που
συνάπτεται δεν είναι μοναδική χάρη στη μοναδικότητα αυτών που τη
συνάπτουν! Λες και εξαρτάται αυτό από το πώς τη χαρακτηρίζουν
άλλοι! Όπως όμως χώρισαν οι άνθρωποι την «ουσία του ανθρώπου»
από τον πραγματικό άνθρωπο, και έκριναν τον δεύτερο από την πρώτη,
έτσι χωρίζουν επίσης τη δράση του απ’ αυτόν και την αποτιμούν
ανάλογα με την «ανθρώπινη αξία» της. Έννοιες πρέπει να αποφασίζουν
παντού, έννοιες να ρυθμίζουν τη ζωή, έννοιες να κυριαρχούν. Αυτός
είναι ο θρησκευτικός κόσμος, στον οποίο έδωσε συστηματική έκφραση
ο Χέγκελ, βάζοντας μέθοδο στην α-νοησία και ολοκληρώνοντας
τους εννοιολογικούς κανόνες σε στρογγυλή και στέρεα θεμελιωμένη
δογματική.
–
Πόσο λίγα πράγματα να ζητιανέψουμε έχουν μείνει για μας, ή, μάλλον,
τίποτε! Το καθετί έχει απομακρυνθεί από μας, δεν πρέπει να αποτολμούμε
τίποτε, αν δεν μας το δίνουν ζούμε ακόμη επειδή μας
κάνει χάρη ο δότης. Δεν πρέπει να μαζέψεις από κάτω ούτε μια καρφίτσα,
αν δεν έχεις πάρει άδεια να το κάνεις. Και από ποιον να την
πάρεις; Από τον σεβασμό! Μόνον όταν αυτός σ’ αφήνει να την έχεις
ως ιδιοκτησία, μόνον όταν μπορείς να τη σέβεσαι ως ιδιοκτησία, μόνον
τότε μπορείς να την πάρεις. Απεναντίας, δεν πρέπει να συλλαμβάνεις
μια σκέψη, να ξεστομίζεις μια συλλαβή, να κάνεις μια πράξη,
που να μην έχουν πάρει την άδεια μόνον από σένα, αντί από την ηθικότητα
ή από το λογικό ή από την ανθρώπινη ιδιότητα. Ευτυχισμένο
αβίαστο του επιθυμούντος ανθρώπου, πόσο ανελέητα προσπάθησαν
να σε σφάξουν πάνω στο βωμό του καταναγκασμού!
Γύρω από τον βωμό όμως ορθώνεται μια εκκλησία, και οι τοίχοι της
προχωρούν ολοένα παραπέρα. Αυτό που κλείνουν μέσα τους είναι ιερό.
Δεν μπορείς πια να το φτάσεις, να το αγγίσεις. Ουρλιάζοντας από
λυσσασμένη πείνα γυρίζεις γύρω από τους τοίχους αυτούς ψάχνοντας
να βρεις έστω και λίγα ψήγματα ανίερου, και οι κύκλοι της πορείας
σου γίνονται ολοένα πλατύτεροι. Σε λίγο η εκκλησία αυτή θα
καλύψει όλη τη γη, κι εσύ θα απωθηθείς στο έσχατο άκρο· ένα βήμα
ακόμη, κι ο κόσμος του ιερού έχει νικήσει: πέφτεις στην άβυσσο. Γι’
αυτό σου συνιστώ, όσο είναι καιρός ακόμη, σταμάτα να περιπλανιέσαι
γύρω από το ξοφλημένο πια ανίερο, κάνε το άλμα και παραβίασε
τις πόρτες του ίδιου του ιερού. Μόλις καταβροχθίσεις το ιερό, θα
το έχεις κάνει δικό σου! Χώνεψε την όστια, και θα απαλλαγείς απ’
αυτήν!
–
Είναι αναμφισβήτητο ότι ο πατέρας μου με γέννησε· τώρα όμως που έχω γεννηθεί, οι προθέσεις του να κάνει παιδί
δεν με ενδιαφέρουν καθόλου, ό,τι κι αν με καλεί αυτός πάντα να κάνω, Εγώ κάνω ό,τι θέλω ο ίδιος. Επομένως, μια κεκλημένη συνέλευση
νομοκατεστημένων τάξεων, η γαλλική στις αρχές της Επανάστασης,
αναγνώριζε πολύ ορθά ότι ήταν ανεξάρτητη από τον καλούντα. Υπήρχε, και θα ήταν ηλίθια αν δεν πρόβαλε το δικαίωμα για ύπαρξη,
αλλά φανταζόταν πως ήταν εξαρτημένη όπως από έναν πατέρα. Ο
κεκλημένος δεν χρειάζεται πια να ρωτά «τι ήθελε ο καλών όταν με δημιούργησε;», αλλά «τι θέλω εγώ από τη στιγμή που έχω ανταποκριθεί στην κλήση;» Ούτε ο καλών, ούτε τα μέλη της συντακτικής συνέλευσης, ούτε η χάρτα σύμφωνα με την οποία κλήθηκε η συνάντησή
τους -τίποτε δεν πρέπει να είναι γι’ αυτόν ιερή και απαραβίαστη δύναμη. Είναι εξουσιοδοτημένος για καθετί που βρίσκεται υπό την εξουσία του· δεν θα γνωρίζει καμιά περιορισμένη «εξουσιοδότηση»,
δεν θα θέλει να είναι νομιμόφρων. Αν μπορεί κανείς να περιμένει κάτι
από συνελεύσεις γενικά, αυτό το πράγμα θα έδινε μια εντελώς εγωιστική συνέλευση, απαλλαγμένη από κάθε ομφάλιο λώρο και κάθε εκτίμηση. Οι συνελεύσεις όμως είναι πάντα ευλαβικές, και συνεπώς
δεν μπορεί κανείς να παραξενεύεται αν τόσος πολύς μισός ή αναποφάσιστος, δηλαδή υποκριτικός, «εγωισμός» παρελαύνει μέσα τους.
–
-Μια παρόμοια σχέση βρίσκεται ανάμεσα
στην αστική και την εργατική τάξη. Και ο αστός και ο εργάτης πιστεύουν στην αλήθεια του χρήματος· όσοι δεν το έχουν
–
Κάθε εργασία πρέπει να
έχει τον σκοπό να ικανοποιείται ο άνθρωπος. Επομένως, αυτός πρέπει να γίνει και σ’ αυτήν κύριος/μάστορας, δηλαδή να μπορεί να την
εκτελέσει ως ολότητα. Εκείνος που σε ένα εργοστάσιο κατασκευής
καρφιτσών φτιάχνει μόνον τα κεφάλια τους ή τραβάει το σύρμα κτλ.,
δουλεύει μηχανικά, σαν μηχανή: παραμένει απειρότεχνος, δεν γίνεται
μάστορας: η εργασία του δεν μπορεί να τον ικανοποιήσει, αλλά μόνο
να τον κουράσει. Η εργασία του δεν είναι τίποτε δι’ εαυτήν, δεν έχει
σκοπό εν εαυτή, δεν είναι τίποτε ολοκληρωμένο· δουλεύει μόνο για έναν άλλο, ο οποίος τον χρησιμοποιεί (τον εκμεταλλεύεται).
–
Το ότι ο κομουνιστής βλέπει σε σένα τον άνθρωπο, τον αδελφό, αυτό είναι η κυριακάτικη πλευρά του κομουνισμού. Σύμφωνα με την
πλευρά της εργάσιμης ημέρας, καθόλου δεν σε παίρνει ως άνθρωπο
απλώς, αλλά ως ανθρώπινο εργαζόμενο ή εργαζόμενο άνθρωπο. Η
πρώτη άποψη έχει μέσα της τη φιλελεύθερη αρχή· στη δεύτερη κρύβεται ο αντιφιλελευθερισμός. Αν ήσουν «κηφήνας», δεν θα παραγνώριζε βέβαια τον άνθρωπο μέσα σου, αλλά θα επιχειρούσε να τον καθαρίσει, ως «τεμπέλη», από την τεμπελιά και να σε προσηλυτίσει στην
πίστη ότι η εργασία είναι «προορισμός και κλήση» του ανθρώπου.
–
Επειδή οι σοσιαλιστές κατάσχουν επίσης την ιδιοκτησία, δεν βλέπουν ότι αυτή εξασφαλίζει τη συνέχιση της ύπαρξής της μέσα στην
αυτοκυριότητα. Ιδιοκτησία είναι λοιπόν μόνο το χρήμα και τα αγαθά,
ή είναι κάθε γνώμη κάτι δικό μου, κάτι που μου ανήκει.
Αρα, κάθε γνώμη πρέπει να καταργηθεί ή να γίνει απρόσωπη. Το
πρόσωπο δεν δικαιούται να έχει καμιά γνώμη, αλλά, όπως η αυτοθέ-
ληση μεταφέρθηκε στο κράτος, η ιδιοκτησία στην κοινωνία, έτσι και η
γνώμη πρέπει να μεταφερθεί σε κάτι γενικό, «στον άνθρωπο», και συνεπώς να γίνει γενική ανθρώπινη γνώμη.
–
Πώς μπορείτε να είστε αληθινά μοναδικοί,
όσο υπάρχει ακόμη ανάμεσά σας έστω και μια σύνδεση; Αν συνδέεστε, δεν μπορείτε να χωριστείτε ο ένας από τον άλλο, κι αν ένας «δεσμός» σάς ενώνει, είστε κάτι μόνον ανά δύο, και δώδεκα από σας κάνουν μια ντουζίνα, χιλιάδες έναν λαό, εκατομμύρια την ανθρωπότητα.
«Μόνον όταν είστε ανθρώπινοι, μπορείτε να κάνετε παρέα μεταξύ
σας ως άνθρωποι, όπως ακριβώς μπορείτε να κατανοήσετε ο ένας τον
άλλο ως πατριώτες μόνον όταν είστε πατριωτικοί!»
Εντάξει, τότε εγώ απαντώ: Μόνον όταν είστε μοναδικοί, μπορείτε
να έχετε σχέσεις μεταξύ σας ως αυτό που είστε.
–
Τι θα συμβεί τότε; Θα πάρει τέλος η κοινωνική ζωή και θα εξαφανιστεί κάθε κοινωνικότητα, κάθε αδελφοποίηση, καθετί που δημιουργείται από την αρχή της αγάπης ή της κοινωνίας;
Λες και ο ένας δεν θα αναζητά πάντα τον άλλο, επειδή τον χρειάζεται· λες και ο ένας πρέπει να προσαρμόζεται στον άλλο, όταν τον
χρειάζεται. Η διαφορά είναι όμως ότι τότε το άτομο ενώνεται πραγματικά με το άτομο, ενώ πρωτύτερα ήταν δεμένο μ’ αυτό με έναν δεσμό
–
Αν θέλεις να είσαι ή να έχεις κάτι ιδιαίτερο έστω και σε ένα σημείο, αν θέλεις να διατηρείς έστω και ένα προνόμιο πάνω από τους
άλλους, να έχεις την αξίωση έστω για ένα δικαίωμα που να μην είναι
ένα «γενικό ανθρώπινο δικαίωμα», είσαι εγωιστής.
Πολύ καλά! Εγώ δεν θέλω να είμαι ή να έχω τίποτε ιδιαίτερο πάνω
από τους άλλους, δεν θέλω να διεκδικώ κανένα προνόμιο ενάντια σ’
αυτούς, αλλά και ούτε μετρώ τον εαυτό μου με βάση τους άλλους, ούτε γενικά θέλω κανένα δικαίωμα. Θέλω να είμαι τα πάντα και να έχω
τα πάντα που μπορώ να είμαι και να έχω.
–
Δεν πρέπει να θεωρεί κανείς τον εαυτό του «κάτι ιδιαίτερο». Έτσι, εγώ δεν θεωρώ τον εαυτό μου κάτι ιδιαίτερο, αλλά κάτι μοναδικό. Σίγουρα έχω ομοιότητα με άλλους· ωστόσο, αυτό χρησιμεύει μόνο για σύγκριση ή σκέψη· στην πραγματικότητα, είμαι ασύγκριτος, μοναδικός.
–
Δεν θέλω να αναγνωρίσω ή να σεβαστώ σε σένα τίποτα, ούτε τον ιδιοκτήτη ούτε τον κουρελή, ούτε επίσης τον άνθρωπο, αλλά να σε
χρησιμοποιήσω. Στο αλάτι βρίσκω ότι κάνει το φαγητό νόστιμο για
μένα, γι’ αυτό και το διαλύω· στο ψάρι αναγνωρίζω μια τροφή, γι’ αυτό το τρώω· σε σένα ανακαλύπτω το χάρισμα να κάνεις τη ζωή μου
ευχάριστη, γι’ αυτό σε διαλέγω για σύντροφο.
–
Για μένα όμως είσαι μόνο αυτό που είσαι για μένα, δηλαδή το αντικείμενό μου, και, επειδή είσαι το αντικείμενό μου, είσαι η ιδιοκτησία μου.
–
Εγώ
λέω: Απελευθέρωσε τον εαυτό σου όσο περισσότερο μπορείς, τότε θα
έχεις κάνει το δικό σου· διότι δεν είναι δεδομένο για τον καθένα να
σπάσει όλους τους φραγμούς ή σαφέστερα: αυτό που είναι φραγμός
για τον ένα δεν είναι αναγκαία φραγμός για όλους. Συνεπώς, μην
κουράζεσαι ασχολούμενος με τους φραγμούς των άλλων αρκεί να ρίξεις κάτω τους δικούς σου.
–
Έτσι, αν η Κριτική λέει: Είσαι άνθρωπος μόνον αν κριτικάρεις και
διαλύεις άοκνα! Εμείς λέμε: Άνθρωπος είμαι δίχως αυτό, και εγώ είμαι εγώ ωσαύτως· γι’ αυτό θέλω μόνο να φροντίζω να ασφαλίζω την
ιδιοκτησία μου για μένα, και, για να το κάνω αυτό, την παίρνω συνεχώς πίσω σε μένα, εκμηδενίζω σ’ αυτήν κάθε κίνηση για ανεξαρτησία,
και την καταβροχθίζω πριν μπορέσει να παγιωθεί και να γίνει «έμμονη ιδέα» ή «μανία».
Δεν το κάνω όμως αυτό για χάρη της «ανθρώπινης κλήσης» μου, αλλά επειδή εγώ καλώ τον εαυτό μου σ’ αυτό. Δεν κορδώνομαι ότι διαλύω καθετί που μπορεί να διαλύσει ένας άνθρωπος
–
σκεπτόμουν τον εαυτό μου μόνο σε σύγκριση με έναν άλλο· αρκετά, δεν ήμουν το παν του παντός, δεν ήμουν -μοναδικό. Τώρα όμως έπαψα να εμφανίζομαι στον εαυτό μου ως το μη ανθρώπινο, να μετρώ τον εαυτό μου και να αφήνομαι να μετριέμαι από
τον άνθρωπο, έπαψα να αναγνωρίζω οτιδήποτε πάνω από μένα: κι έτσι, αντίο, ανθρωπιστή κριτικέ! Ήμουν απλώς το μη ανθρώπινο, και
τώρα δεν είμαι πια, αλλά είμαι το μοναδικό, ναι, προς μεγάλη σου
φρίκη, το εγωιστικό· όχι όμως το εγωιστικό όπως αφήνεται αυτό να
μετριέται από το ανθρώπινο, το ανθρωπιστικό και το ανιδιοτελές, αλλά το εγωιστικό ως το -μοναδικό.»
–
Εγώ όμως δεν είμαι υπέρμαχος ούτε
μιας σκέψης ούτε του σκέπτεσθαι· διότι «εγώ», από το οποίο ξεκινώ
εγώ, δεν είμαι σκέψη ούτε συνίσταμαι στο σκέπτεσθαι. Πάνω σε μένα, τον μη δυνάμενο να ονομαστεί, συντρίβεται το βασίλειο των σκέψεων, του σκέπτεσθαι και του πνεύματος.
–
Ο θεωρητικός αγώνας δεν μπορεί να ολοκληρώσει τη νίκη, και η ιερή δύναμη της σκέψης υποκύπτει στη δύναμη του εγωισμού. Μόνον ο εγωιστικός αγώνας, ο αγώνας των εγωιστών και των δύο πλευρών, ξεκαθαρίζει τα πάντα.
Αυτό το τελευταίο τώρα, το να γίνει το σκέπτεσθαι υπόθεση της εγωιστικής επιλογής, υπόθεση του μοναδικού, ένα απλό πάρεργο ή χόμπι κατά κάποιο τρόπο, και να του αφαιρεθεί η σημασία τού «να είναι η δύναμη που αποφασίζει τελικά»· αυτός ο υποβιβασμός και η αποϊεροποίηση του σκέπτεσθαι· αυτή η εξίσωση του μη σκεπτόμενου
και του γεμάτου σκέψεις εγώ·
–
είμαι ο μοναδικός, δεν ξέρω τίποτε από τη
δυϊκότητα ενός προϋποθέτοντος και προϋποτιθέμενου εγώ (ενός «ατελούς» και «τέλειου» εγώ ή ανθρώπου)· αυτό το πράγμα όμως, ότι
αναλώνω τον εαυτό μου, σημαίνει μόνον ότι εγώ είμαι. Δεν προϋποθέτω τον εαυτό μου, επειδή κάθε στιγμή απλώς θέτω ή δημιουργώ
τον εαυτό μου, και είμαι μόνο επειδή δεν προϋποτίθεμαι αλλά τίθεμαι, και, επιπλέον, τίθεμαι μόνο τη στιγμή που θέτω τον εαυτό μου·
δηλαδή, είμαι δημιουργός και δημιούργημα μαζί. PART
–
σου εύχομαι περισσότερα από την ελευθερία· δεν θα πρέπει απλώς να απαλλαγείς απ’ αυτό
που δεν θέλεις, θα πρέπει επίσης να έχεις αυτό που θέλεις, θα πρέπει
να μην είσαι μόνον «ελεύθερος», θα πρέπει επίσης να είσαι «ιδιοκτήτης».
Ελεύθερος -από τι; Ω, πόσα υπάρχουν για να αποτινάξουμε! Ο ζυγός της υποτέλειας, της υπάτης εξουσίας, της αριστοκρατίας και των
ηγεμόνων, η κυριαρχία των επιθυμιών και των παθών ναι, ακόμη και
η κυριαρχία της θέλησης κάποιου, της ιδίας θέλησης, διότι η πληρέστερη άρνηση του εαυτού δεν είναι τίποτε άλλο από ελευθερία -συγκεκριμένα, ελευθερία από τον αυτοκαθορισμό, από τον ίδιο μας τον
εαυτό. Και η ορμή για ελευθερία σαν κάτι απόλυτο, άξιο κάθε επαίνου, μας στέρησε την κυριότητα: γέννησε την άρνηση του εαυτού.
–
Τι διαφορά υπάρχει ανάμεσα στην ελευθερία και την κυριότητα!
Μπορεί κανείς να απαλλαγεί από πολλά πράγματα, όχι όμως από όλα· γίνεται κανείς ελεύθερος από πολλά, όχι όμως από όλα. Εσωτερικά μπορεί να είναι κανείς ελεύθερος παρά την κατάσταση της δουλείας, αν και εδώ πάλι μπορεί να είναι ελεύθερος από πολλά και διαφορετικά πράγματα, όχι όμως από όλα· καθώς όμως είναι δούλος,
δεν είναι ελεύθερος από το μαστίγιο, τα δυναστικά καπρίτσια κτλ.
του κυρίου του. «II ελευθερία ζει μόνο στο βασίλειο των ονείρων!» Αντίθετα, η κυριότητα είναι όλη μου η ουσία και η ύπαρξη, είναι εγώ ο
ίδιος. Είμαι ελεύθερος από αυτό από το οποίο έχω απαλλαγεί, είμαι
ιδιοκτήτης αυτού το οποίο έχω υπό την εξουσία μου ή το οποίο ελέγχω. Δικός μου είμαι πάντα και υπό όλες τις περιστάσεις, όταν ξέρω
πώς να έχω τον εαυτό μου και δεν τον πετώ στους άλλους.
–
Ακόμη κι αν είμαι παραδομένος ως υποτελής σε έναν αφέντη, σκέφτομαι μόνο τον εαυτό μου και το συμφέρον μου· τα χτυπήματά του, είναι αλήθεια, με αγγίζουν: δεν είμαι ελεύθερος απ’ αυτά· τα υπομένω όμως μόνο για το όφελός μου, ίσως για να τον εξαπατήσω και να τον καθησυχάσω προφασιζόμενος υπομονή, είτε για
να μην επισύρω πάνω μου κάτι χειρότερο αν αντισταθώ. Καθώς όμως
δεν χάνω από τα μάτια μου τον εαυτό μου και το προσωπικό συμφέρον μου, θα αδράξω την πρώτη καλή ευκαιρία για να τσαλαπατήσω
τον δουλοκτήτη
–
«Αχ, δεν υπάρχει όμως τίποτε καλύτερο από την ελευθερία!»
Τι έχετε λοιπόν όταν έχετε ελευθερία, πλήρη ελευθερία -γιατί δεν
θα μιλήσω εδώ για τα ψίχουλά σας της ελευθερίας; Είστε απαλλαγμένοι από όλα που σας ενοχλούν, από όλα, και βέβαια δεν υπάρχει τίποτε που να μην σας ενόχλησε έστω και μια φορά στη ζωή σας και δεν
σας έφερε σε αμηχανία. Και για χάρη τίνος πράγματος θέλετε τότε
να απαλλαγείτε απ’ αυτό; Σίγουρα για χάρη του εαυτού σας, επειδή
αυτό είναι στο δρόμο σας! Αλλά, αν κάτι δεν ήταν ενοχλητικό για σας,
αν, αντίθετα, ήταν εντελώς στο πνεύμα σας (όπως π.χ. το γλυκό, αλλά ακαταμάχητα προστακτικό βλέμμα του αγαπημένου σας προσώπου) -τότε δεν θα θέλατε να απαλλαγείτε και να ελευθερωθείτε απ’
αυτό. Γιατί όχι; Και πάλι για χάρη του εαυτού σας! Άρα, παίρνετε τον
εαυτό σας για μέτρο και κριτή των πάντων. Ευχαρίστως αφήνετε την
ελευθερία να φύγει, όταν η ανελευθερία, η «γλυκιά υπηρεσία της αγάπης», σας βολεύει· και επαναφέρετε την ελευθερία σας στην περίπτωση που αρχίζει να σας βολεύει καλύτερα, με την προϋπόθεση, που
δεν είναι το βασικό στοιχείο εδώ, ότι δεν φοβάστε μια τέτοια «Ανάκληση της Ένωσης» για άλλους (ίσως θρησκευτικούς) λόγους.
Γιατί δεν θέλετε να πάρετε το θάρρος και να κάνετε πραγματικά
τον εαυτό σας κεντρικό σημείο και βασικό πράγμα; Γιατί προσπαθείτε να πιάσετε στον αέρα την ελευθερία, το όνειρό σας; Είστε το όνειρό σας; Μην ρωτάτε πρώτα τα όνειρά σας, τις παραστάσεις σας, τις
σκέψεις σας, διότι όλα αυτά είναι «κούφια θεωρία». Ρωτείστε τον εαυτό σας και για τον εαυτό σας -αυτό είναι πρακτικό, κι εσείς θέλετε πολύ να είστε «πρακτικοί».
–
Γι’ αυτό στραφείτε καλύτερα στον εαυτό σας παρά στους θεούς ή
στα είδωλά σας. Βγάλτε από μέσα σας αυτό που βρίσκεται εκεί, φέρτε το στο φως, αποκαλύψτε τον εαυτό σας.
–
Αρκεί όμως να σας υπενθυμίσει κανείς τον εαυτό σας, για να σας ρίξει αμέσως σε απελπισία. «Τι είμαι εγώ;», ρωτάει ο καθένας σας.
Μια άβυσσος από δίχως κανόνες και νόμους ενορμήσεις, επιθυμίες,
ευχές, πάθη, ένα χάος δίχως φως και αστέρι-οδηγό! Πώς θα πάρω μια
σωστή απάντηση, αν δεν λάβω υπόψη μου τις εντολές του Θεού ή τα
καθήκοντα που εντέλλεται η ηθική, αν δεν λάβω υπόψη μου τη φωνή
του λογικού, η οποία, στην πορεία της ιστορίας, και έπειτα από πικρές εμπειρίες, ανύψωσε σε νόμο το καλύτερο και το ορθολογικότερο, και ρωτήσω μόνο τον εαυτό μου;
–
Η κυριότητα δημιούργησε μια καινούργια ελευθερία -διότι η κυριότητα είναι ο δημιουργός των πάντων, όπως η μεγαλοφυία (μια καθορισμένη κυριότητα), που είναι πάντα πρωτοτυπία, έχει θεωρηθεί δημιουργός καινούργιων παραγωγών στην ιστορία του κόσμου.
Αν πρέπει να ισχύσει κάποτε «η ελευθερία» χάρη στις προσπάθειές
σας, τότε εξαντλείστε τις απαιτήσεις της. Ποιος πρέπει να γίνει ελεύθερος; Εσύ, εγώ, εμείς. Από τι ελεύθερος; Από καθετί που δεν είναι
εσύ, εγώ, εμείς. Εγώ είμαι λοιπόν ο πυρήνας, που πρέπει να απαλλαχτεί από όλα τα περιτυλίγματα, που πρέπει να ελευθερωθεί από όλα
τα στενόχωρα κελύφη. Τι μένει όταν εγώ ελευθερωθώ από όλα όσα
δεν είναι εγώ; Εγώ και μόνον εγώ. Η ελευθερία όμως δεν έχει τίποτε
να προσφέρει σ’ αυτό το ίδιο το εγώ. Όσο για το τι θα γίνει αφότου εγώ γίνω ελεύθερος, η ελευθερία σιωπά επ’ αυτού -όπως οι κυβερνήσεις μας απλώς αφήνουν τον κρατούμενο να φύγει, όταν περάσει ο
χρόνος κράτησής του, και τον εμπιστεύονται στην εγκατάλειψη.
Τώρα, αν αγωνιζόμαστε για την ελευθερία από αγάπη για το εγώ,
γιατί να μη διαλέξουμε το ίδιο το εγώ για αρχή, μέση και τέλος;
–
Χιλιετίες πολιτισμού συσκότισαν το τι είστε, σας έκαναν να πιστέψετε ότι δεν είστε εγωιστές, αλλά η κλήση σας είναι να είστε ιδεαλιστές («καλοί άνθρωποι»). Αποτινάξτε από πάνω σας αυτό! Μην αναζητάτε την ελευθερία, που σας στερεί ακριβώς τον εαυτό σας, με την
«άρνηση του εαυτού»· αλλά αναζητείστε τον εαυτό σας, γίνετε εγωιστές, γίνετε, ο καθένας σας, ένα πανίσχυρο εγώ. Ή, σαφέστερα: αναγνωρίστε τον εαυτό σας και πάλι, αναγνωρίστε τι είστε πραγματικά,
και παρατήστε τις υποκριτικές σας προσπάθειες, τη μωρή μανία σας
να είστε κάτι άλλο απ’ αυτό που είστε. Τις αποκαλώ υποκριτικές, επειδή μείνατε μολαταύτα εγωιστές όλες αυτές τις χιλιετίες, αλλά κοιμισμένοι, αυτοεξαπατώμενοι, τρελοί εγωιστές, εσείς εαυτόν τιμωρούμενοι, εσείς βασανιστές του εαυτού σας
–
Τι είναι όμως εκείνο το «να κάνεις το καλό για το καλό», δίχως βλέψη ανταμοιβής; Λες κι εδώ επίσης δεν περιέχεται η ανταμοιβή στην ικανοποίηση
που θα δώσει αυτό.
–
Η θρησκεία μού υπόσχεται -το «ύψιστο αγαθό»· για να το
αποκτήσω, αγνοώ όλες τις άλλες επιθυμίες και δεν τις ικανοποιώ πια.
-Όλες οι πράξεις και οι προσπάθειές σας είναι μυστικός, συγκαλυμμένος και κρυμμένος εγωισμός. Επειδή όμως είναι εγωισμός, τον οποίο δεν θέλετε να παραδεχτείτε και κρύβετε από τον ίδιο τον εαυτό
σας, άρα εγωισμός όχι φανερός και δημόσιος, άρα ασύνειδος, δεν είναι εγωισμός, αλλά δουλεία, υποτέλεια, άρνηση του εαυτού.
–
Αν, μολαταύτα, σας δίνουν ελευθερία, είναι απλώς αγύρτες που δίνουν περισσότερα απ’ όσα έχουν. Διότι δεν σας δίνουν τίποτα από το
δικό τους, αλλά κλεμμένα πράγματα: σας δίνουν τη δική σας ελευθερία, την ελευθερία που πρέπει να παίρνετε εσείς οι ίδιοι· και σας τη
δίνουν μόνον για να μην την πάρετε και ζητήσετε συγχρόνως λογαριασμό από τους κλέφτες και τους απατεώνες. Μέσα στην πανουργία
τους ξέρουν καλά πως η δοσμένη (χορηγημένη) ελευθερία δεν είναι ελευθερία, διότι μόνον η ελευθερία την οποία παίρνει κανείς μόνος του,
συνεπώς η ελευθερία του εγωιστή, ταξιδεύει με ανοιχτά πανιά. Η χαρισμένη ελευθερία κατεβάζει τα πανιά της μόλις ξεσπάσει θύελλα ή
γίνει γαλήνη: θέλει πάντα να φυσάει ήπιος και μέτριος άνεμος
–
Ο άνθρωπος στον οποίο έχουν δώσει την ελευθερία δεν είναι παρά
ένας απελεύθερος, ένας libertinus, ένα σκυλί που σέρνει πίσω του ένα
κομμάτι αλυσίδα: είναι ανελεύθερος με ένδυμα ελευθερίας, όπως ο
γάιδαρος που φοράει τη λεοντή
–
Είμαι δικός μου μόνον όταν είμαι κύριος του εαυτού μου αντί να με κυριαρχεί είτε η αισθητότητα είτε κάτι άλλο (ο Θεός, ο άνθρωπος, οι κρατούντες, ο νόμος, το κράτος, η εκκλησία)· το ίδιον όφελός μου επιζητεί ό,τι ωφελεί
εμένα, αυτόν τον κάτοχο του εαυτού του ή ανήκοντα στον εαυτό του.
–
Η κυριότητα περιλαμβάνει καθετί ίδιον και ξαναδίνει υπόληψη σ’
ό,τι εξευτέλισε η χριστιανική γλώσσα. Επίσης όμως, δεν έχει κανένα
ξένο κριτήριο, διότι κατά καμία έννοια δεν είναι ιδέα όπως η ελευθερία, η ηθικότητα, η ανθρώπινη ιδιότητα κτλ.: είναι μόνο μια περιγραφή του ιδιοκτήτη.
–
Τι είμαι εγώ τώρα για σένα; Μήπως αυτό το σωματικό εγώ, που
περπατά και στέκεται; Τίποτε λιγότερο απ’ αυτό. Αυτό το σωματικό
εγώ, με τις σκέψεις, τις αποφάσεις και τα πάθη του, είναι για τα μάτια σου μια «ιδιωτική υπόθεση», η οποία δεν σε αφορά, είναι μια «υπόθεση δι’ εαυτήν». Ως «υπόθεση για σένα» υπάρχει μόνον η έννοια
μου, η διαγενική μου έννοια, μόνον ο άνθρωπος
–
Για να το πω με μια λέξη: το ότι είμαστε άνθρωποι, αυτό είναι το λιγότερο σε μας και έχει σημασία μόνο στο μέτρο που είναι μια από τις ιδιότητές μας, δηλαδή ιδιοκτησία
μας.
–
Με τους εγωιστές
καταβαραθρώνεται η «ανθρώπινη κοινωνία»· διότι αυτοί δεν έχουν
πια να κάνουν μεταξύ τους ως άνθρωποι, αλλά εμφανίζονται εγωιστικά ως ένα εγώ εναντίον ενός εσύ και ενός εσείς εντελώς διαφορετικών
και αντιτιθέμενων σ’ αυτό.
–
Συνεπώς, εμείς οι δύο, το κράτος κι εγώ, είμαστε εχθροί. Εγώ, ο εγωιστής, δεν έχω στην καρδιά μου την ευημερία αυτής της «ανθρώπινης κοινωνίας». Δεν θυσιάζω τίποτε σ’ αυτήν, μόνο τη χρησιμοποιώ·
για να μπορώ όμως να τη χρησιμοποιώ πλήρως, τη μετατρέπω σε ιδιοκτησία μου και δημιούργημά μου· δηλαδή, την εκμηδενίζω και
σχηματίζω στη θέση της την ένωση των εγωιστών.
–
Ο άνθρωπος είναι κάτι μόνον ως ιδιότητά μου (ιδιοκτησία), όπως το
αρσενικό γένος ή το θηλυκό γένος. Για τους αρχαίους το ιδεώδες ήταν να είναι κανείς άνδρας με την πλήρη έννοια· η αρετή τους είναι η
virtus και η αρετή, δηλαδή ο ανδρισμός. Τι θα έπρεπε να σκεφτεί κανείς για μια γυναίκα που θα ήθελε να είναι πλήρως «γυναίκα»; Αυτό
δεν δίνεται σε όλες, και πολλές έθεταν έτσι έναν ανέφικτο στόχο. Θηλυκή, από την άλλη, είναι η καθεμιά ούτως ή άλλως, εκ φύσεως· η θηλυκότητα είναι η ιδιότητά της, και δεν χρειάζεται την «αληθινή θηλυκότητα»
–
Όταν ο Φίχτε197 λέει, «το εγώ είναι το παν», αυτό μοιάζει να εναρμονίζεται πλήρως με τη θέση μου. Μόνον που δεν είναι το εγώ το παν,
αλλά το εγώ καταστρέφει τα πάντα, και μόνον το αυτοδιαλυόμενο εγώ, το μη υπάρχον ποτέ εγώ, το -πεπερασμένο εγώ είναι πραγματικά
εγώ. Ο Φίχτε μιλάει για το «απόλυτο εγώ», εγώ όμως μιλώ για μένα,
το φθαρτό εγώ.
–
Το είδος όμως δεν είναι τίποτε, και, όταν το άτομο
ανυψώνεται πάνω από τα όρια της ατομικότητάς του, αυτό είναι μάλλον ο εαυτός του ως άτομο· είναι ο εαυτός του μόνον επειδή ανυψώνει τον εαυτό του, είναι ο εαυτός του επειδή δεν παραμένει αυτό που
είναι· διαφορετικά θα ήταν τελειωμένο, νεκρό. Ο άνθρωπος είναι μόνον ένα ιδεώδες, το είδος μόνον κάτι που έχουμε σκεφτεί. Το να είσαι
ένας άνθρωπος δεν σημαίνει εκπληρώνεις το ιδεώδες του ανθρώπου,
αλλά παρουσιάζεις τον εαυτό σου, το άτομο. Το καθήκον μου δεν είναι να πραγματοποιήσω το γενικά ανθρώπινο, αλλά πώς να ικανοποιήσω τον εαυτό μου. Εγώ είμαι το είδος μου, είμαι δίχως νόρμα, δίχως
νόμο, δίχως μοντέλο και τα τοιαύτα. Πιθανόν να μπορώ να κάνω πολύ
λίγα από μένα· αυτά τα λίγα όμως είναι τα πάντα, και είναι καλύτερα
απ’ όσα αφήνω να κάνει από μένα η δύναμη των άλλων, η εκγύμναση
την οποία υφίσταμαι από τα ήθη, τη θρησκεία, τους νόμους, το κράτος κ.ο.κ.
–
Τώρα, επειδή το εγωιστικό επανεμφανίζεται πάντα, οι άνθρωποι αναζήτησαν μια πιο τέλεια έννοια, η οποία θα εξέφραζε πραγματικά αυτό που είσαι και η οποία,
επειδή θα ήταν η αληθινή φύση σου, θα περιείχε όλους τους νόμους
της δραστηριότητάς σου. Το τελειότερο πράγμα αυτού του είδους θεωρήθηκε ο «άνθρωπος». Ως Εβραίος είσαι πολύ λίγα και το εβραϊκό
δεν είναι το καθήκον σου· το να είσαι Έλληνας, Γερμανός, δεν αρκεί.
Αλλά το να είσαι -άνθρωπος, τότε έχεις τα πάντα· δες το ανθρώπινο
ως κλήση σου.
Γνωρίζω τώρα τι πρέπει να κάνω, και η καινούργια κατήχηση μπορεί να γραφτεί. Και πάλι, το υποκείμενο υπάγεται στο κατηγόρημα,
το ατομικό σε κάτι γενικό· και πάλι είναι εξασφαλισμένη η κυριαρχία
μιας ιδέας, και έχουν μπει τα θεμέλια για μια καινούργια θρησκεία.
–
Ο άνθρωπος είναι το τελευταίο κακό πνεύμα ή στοιχειό, ο πιο μεγάλος απατεώνας κι αυτός που εμπνέει την περισσότερη εμπιστοσύνη,
ο πιο δόλιος ψεύτης με τίμια φάτσα, ο πατέρας των ψεμάτων.
–
Ο αποκαθαγιαστής τεντώνει τη δύναμή του ενάντια σε κάθε φόβο έναντι του Θεού, διότι ο φόβος έναντι του Θεού θα τον καθόριζε σε καθετί το οποίο θα άφηνε να επιβιώσει ως ιερό. Είτε είναι ο Θεός είτε ο
άνθρωπος εκείνος που ασκεί την καθαγιαστική δύναμη μέσα στον
Θεό-άνθρωπο -είτε, συνεπώς, κάτι θεωρείται ιερό για χάρη του Θεού
είτε για χάρη του ανθρώπου (της ανθρώπινης ιδιότητας)- αυτό δεν
αλλάζει τον φόβο έναντι του Θεού, επειδή ο άνθρωπος τιμάται ως «υπέρτατο ον» τόσο όσο απαιτεί, από τη θρησκευτική σκοπιά, ο Θεός
ως «υπέρτατο ον» τον φόβο και τον σεβασμό μας· και οι δύο μάς επιβάλλονται.
–
Η δύναμή μου είναι ιδιοκτησία μου.
Η δύναμή μου μού δίνει ιδιοκτησία.
Η δύναμή μου είμαι εγώ ο ίδιος, και μέσω αυτής είμαι ιδιοκτησία
μου.
–
Ο Αριστοτέλης200 λέει
ότι η δικαιοσύνη είναι το όφελος της κοινωνίας.
Κάθε υπάρχον δίκαιο είναι -ξένος νόμος, είναι δίκαιο που μου «δίνουν», που με «κάνουν να έχω». Θα έπρεπε όμως να έχω δίκιο επειδή μου το δίνουν όλοι; Και τι άλλο είναι το δίκιο που αποκτώ μέσα
στο κράτος, στην κοινωνία, από δίκιο εκείνων που είναι ξένοι σε μένα; Όταν ένας βλάκας μου δίνει δίκιο, γίνομαι δύσπιστος απέναντι
στο δίκιο μου· δεν θέλω να το πάρω απ’ αυτόν. Αλλά κι όταν μου δίνει δίκιο ένας σοφός, ούτε τότε έχω δίκιο. Το αν εγώ έχω δίκιο, είναι
εντελώς ανεξάρτητο από το αν μου το δίνει ένας βλάκας ή ένας σοφός.
–
Η Vossische Zeitung 2 0 1 μάς παρουσιάζει το «κράτος δικαίου». Εδώ το
καθετί πρέπει να αποφασίζεται από τον δικαστή και ένα δικαστήριο.
Θεωρεί το ανώτατο δικαστήριο λογοκρισίας «δικαστήριο» όπου «εκφέρεται το δίκαιο». Τι λογής δίκαιο; Το δίκαιο της λογοκρισίας. Για
να αναγνωρίσει κανείς τις αποφάσεις του δικαστηρίου αυτού ως δίκαιες, πρέπει να θεωρεί δίκαιη και τη λογοκρισία. Μολαταύτα, σκέφτονται ότι το δικαστήριο αυτό προσφέρει προστασία. Μάλιστα, αλλά προστασία από το λάθος ενός ατομικού λογοκριτή: προστατεύει
μόνον τον νομοθέτη της λογοκρισίας από τις λαθεμένες ερμηνείες της
θέλησης του, ενισχύοντας συγχρόνως εναντίον των συγγραφέων τον
νόμο του μέσω της «ιερής δύναμης του δικαίου».
Για το αν έχω δίκιο ή όχι δεν υπάρχει άλλος δικαστής από μένα τον
ίδιο. Επ’ αυτού μπορούν να κρίνουν και να αποφασίσουν άλλοι μόνον
όταν συμφωνούν με το δίκιο μου και όταν αυτό υπάρχει ως δίκαιο και
για εκείνους.
–
Μια «αίσθηση
του δικαίου» και μια «νομιμοφροσύνη» αυτού του είδους είναι τόσο
γερά ριζωμένες στα κεφάλια των ανθρώπων, που οι πιο επαναστάτες
των ημερών μας θέλουν να μας υποτάξουν σε ένα καινούργιο «ιερό
δίκαιο», στο «δίκαιο της κοινωνίας», στο δίκαιο της «ανθρώπινης ιδιότητας», στο «δίκαιο όλων» και τα τοιαύτα. Το δίκαιο «όλων» πρέπει
να προηγείται του δικού μου δικαίου. Ως δίκαιο «όλων» θα είναι ασφαλώς και δικό μου δίκαιο, αφού ανήκω στους όλους· το ότι όμως
είναι συγχρόνως δίκαιο άλλων ή ακόμη όλων των άλλων, δεν με παρακινεί να το διατηρήσω. Δεν θα το υπερασπιστώ ως δίκαιο όλων, αλλά ως δικό μου δίκαιο· και κάθε άλλος ας δει πώς θα το διατηρήσει
για τον εαυτό του. Το δικαίωμα όλων (π.χ. να τρώνε) είναι δικαίωμα
κάθε ατόμου. Αν ο καθένας το διατηρεί στο ακέραιο για τον εαυτό
του, τότε όλοι το ασκούν από μόνοι τους· ας μην νοιάζεται όμως για
όλους, ας μην εξάπτεται γι’ αυτό όπως για ένα δικαίωμα όλων.
–
Θέλετε να «έχετε δίκιο» απέναντι στους άλλους. Δεν μπορείτε όμως, και μένετε πάντα στο «άδικο» απέναντι τους· διότι αυτοί δεν θα
ήταν σίγουρα αντίπαλοι σας, αν δεν είχαν κι αυτοί δίκιο: πάντα θα
σας δίνουν «άδικο». Όμως, το δίκιο σας είναι, απέναντι στο δίκιο των
άλλων, ανώτερο, μεγαλύτερο, ισχυρότερο, έτσι δεν είναι; Με τίποτε!
Το δίκιο σας δεν είναι ισχυρότερο, αν δεν είστε κι εσείς ισχυρότεροι.
Οι κινέζοι υπήκοοι έχουν δικαίωμα στην ελευθερία; Χαρίστε τό τους
λοιπόν και δείτε μετά πόσο λάθος κάνατε: επειδή αυτοί δεν ξέρουν
να χρησιμοποιήσουν την ελευθερία, δεν έχουν κανένα δικαίωμα επ’
αυτής ή, σαφέστερα, επειδή δεν έχουν ελευθερία, δεν έχουν και το δικαίωμα σ’ αυτήν. Τα παιδιά δεν έχουν δικαίωμα στην κατάσταση της
ενηλικιότητας, επειδή δεν είναι ενήλικοι, δηλαδή επειδή είναι παιδιά.
Λαοί που αφήνονται να μένουν ανήλικοι δεν έχουν κανένα δικαίωμα
στην ενηλικιότητα· αν έπαυαν να είναι ανήλικοι, τότε θα είχαν το δικαίωμα να είναι ενήλικοι.
–
Είμαι όμως εξουσιοδοτημένος από τον εαυτό μου να σκοτώσω, αν εγώ ο ίδιος δεν το απαγορεύω στον εαυτό μου, αν εγώ ο ίδιος
δεν φοβάμαι τον φόνο ως κάτι «άδικο».
–
Το μόνο πράγμα που δεν είμαι εξουσιοδοτημένος να κάνω είναι αυτό που δεν το κάνω με ελεύθερη διάθεση, δηλαδή αυτό για το οποίο δεν εξουσιοδοτώ εγώ τον εαυτό μου.
–
Τα κράτη διαρκούν μόνο για όσο καιρό υπάρχει μια κυριαρχούσα
θέληση και θεωρείται ισοδύναμη με την ιδία θέληση. Η θέληση του κυρίου είναι -νόμος. Τι σου χρησιμεύουν όμως οι νόμοι σου, αν δεν τους
υπακούει κανένας, τι σου χρησιμεύουν οι διαταγές σου, αν κανένας
δεν δέχεται διαταγές; Το κράτος δεν μπορεί να αρνηθεί την αξίωση
να καθορίζει τη θέληση του ατόμου, να κερδοσκοπεί πάνω σ’ αυτήν
και να υπολογίζει σ’ αυτήν. Για το κράτος είναι απολύτως αναγκαίο
να μην έχει κανένας ιδία θέληση· αν κάποιος έχει, το κράτος πρέπει
να τον αποκλείσει (να τον κλείσει μέσα, να τον εξορίσει κτλ.)· αν έχουν όλοι ιδία θέληση, θα εξαλείψουν το κράτος. Το κράτος δεν εννοείται δίχως κυριαρχία και δουλεία (υποτέλεια)· διότι το κράτος πρέπει να είναι κύριος όλων όσους περιλαμβάνει, και η θέληση αυτή ονομάζεται «θέληση του κράτους».
Εκείνος που, για να υπάρξει, πρέπει να υπολογίζει στην απουσία
θέλησης των άλλων, δεν είναι παρά το κατασκεύασμα αυτών των άλλων, όπως ο κύριος είναι κατασκεύασμα του υπηρέτη. Αν έπαυε να
υπάρχει η υποταγή, θα τελείωνε και η κυριαρχία.
Η ιδία θέληση του εγώ είναι ο καταστροφέας του κράτους· γι’ αυτό
κατηγορείται από το κράτος σαν «ξεροκεφαλιά».
–
Κάθε κράτος είναι μια δεσποτεία, είτε είναι δεσπότης ένας είτε
πολλοί, είτε είναι, όπως εύκολα φαντάζεται κανείς για μια δημοκρατία, όλοι κύριοι, όταν δηλαδή ο ένας εξουσιάζει τον άλλο. Διότι αυτό
συμβαίνει όταν ο νόμος που δίνεται κάθε φορά, η εκφρασμένη θέληση, ας πούμε, μιας λαϊκής συνέλευσης, πρέπει να είναι στο εξής νόμος
για το άτομο, στον οποίο οφείλει υπακοή ή απέναντι στον οποίο έχει
καθήκον να υπακούει. Ακόμη κι αν φανταστούμε την περίπτωση όπου κάθε άτομο του λαού έχει εκφράσει την ίδια θέληση, και όπου,
συνεπώς, έχει προκύψει μια τέλεια «γενική θέληση», το πράγμα μένει
το ίδιο. Δεν θα ήμουν εγώ δεσμευμένος σήμερα και από δω και πέρα
από τη χθεσινή μου θέληση; Στην περίπτωση αυτή, η θέλησή μου θα
πάγωνε. Απαίσια στασιμότητα! Το δημιούργημά μου, δηλαδή μια καθορισμένη έκφραση θέλησης, θα γινόταν ο διοικητής μου. Εγώ όμως ο
προικισμένος με θέληση, εγώ ο δημιουργός, θα εμποδιζόμουν στη ροή
και στη διάλυσή μου. Επειδή ήμουν τρελός χθες, πρέπει να μείνω τέτοιος σε όλη μου τη ζωή.
–
Πώς μπορώ να το αλλάξω αυτό; Μόνον αν αναγνωρίσω ότι δεν έχω
κανένα καθήκον, δηλαδή αν δεν δεσμεύομαι ούτε αφήνω να με δεσμεύουν. Δεν έχω κανένα καθήκον, άρα δεν έχω και κανένα νόμο.
«Μα θα με δεσμεύσουν!» Κανένας δεν μπορεί να δεσμεύσει τη θέλησή μου, και η απροθυμία μου παραμένει ελεύθερη.
«Όλα όμως θα γίνονταν άνω κάτω, αν ο καθένας μπορούσε να κάνει ό,τι ήθελε!» Ποιος λέει όμως ότι ο καθένας μπορεί να κάνει ό,τι θέλει; Προς τι είσαι τότε εσύ εδώ, εσύ που δεν έχεις ανάγκη να ανέχεσαι τα πάντα; Υπερασπίσου τον εαυτό σου, και κανένας δεν θα σου
κάνει τίποτε! Όποιος θελήσει να τσακίσει τη θέλησή σου, θα έχει να
κάνει με σένα και θα είναι εχθρός σου. Αντιμετώπισέ τον ως τέτοιο.
–
Τώρα, θα μπορούσα, αν ήθελα να δράσω γελοία, να σας παραινέσω
καλοπροαίρετα να μην φτιάχνετε νόμους που παραβλάπτουν την αυτοανάπτυξη, αυτοδραστηριότητα, αυτοδημιουργία μου. Δεν δίνω αυτή τη συμβουλή. Γιατί αν την ακολουθούσατε, θα ήσασταν ασύνετοι,
και εγώ θα είχα απατηθεί σχετικά με όλο το κέρδος μου. Από σας δεν
ζητώ τίποτα· γιατί, ό,τι κι αν ζητούσα, εσείς θα εξακολουθούσατε να
είσαστε δικτατορικοί νομοθέτες και θα έπρεπε να είστε
–
Τι με νοιάζει όμως εμένα τι είναι δεκτό στον λαό και από τον λαό; Ο λαός θα είναι ίσως εναντίον
του βλάσφημου· ιδού τότε ένας νόμος κατά της βλασφημίας. Πρέπει
εγώ γι’ αυτό τον λόγο να μην βλασφημώ; Πρέπει να είναι αυτός ο νόμος κάτι παραπάνω για μένα από μια «διαταγή»; Ερωτώ!
Αποκλειστικά από τη βασική αρχή ότι κάθε δικαίωμα και κάθε εξουσία ανήκουν στη συλλογικότητα του λαού προκύπτουν όλες οι
μορφές διακυβέρνησης. Διότι, από καμιά απ’ αυτές δεν λείπει αυτή η
επίκληση της συλλογικότητας, και ο δεσπότης, όπως και ο πρόεδρος
ή οποιαδήποτε αριστοκρατία κτλ., δρουν και διατάζουν «εν ονόματι
του κράτους».
–
Μιλήστε με τον λεγόμενο εγκληματία όπως με έναν εγωιστή, και θα ντραπεί, όχι επειδή παραβίασε τους νόμους και τα αγαθά σας, αλλά επειδή θεώρησε ότι άξιζε τον κόπο να αποφύγει τους νόμους σας και να επιθυμήσει τα αγαθά σας· θα ντραπεί που δεν περιφρόνησε εσάς και τα δικά σας, θα
ντραπεί που φάνηκε τόσο λίγο εγωιστής.
–
σκέφτομαι ότι οι άλλοι πρέπει
να αποβλέπουν στον ίδιο σκοπό με μένα, δηλαδή δεν τους αντιμετωπίζω ως μοναδικούς, που φέρουν τον νόμο τους μέσα τους και ζουν
σύμφωνα μ’ αυτόν, αλλά ως όντα που πρέπει να υπακούουν σε κάποιον «ορθολογικό» νόμο. Θέτω τι είναι «ο άνθρωπος» και τι είναι το
να ενεργείς «αληθινά ανθρώπινα», και απαιτώ από τον καθένα να κάνει νόρμα και ιδεώδες του αυτό τον νόμο·
–
Μόνον εναντίον κάποιου ιερού πράγματος υπάρχουν εγκληματίες·
εσύ ενάντια σ’ εμένα δεν μπορείς ποτέ να είσαι εγκληματίας, αλλά
μόνον αντίπαλος.
–
Η σκέψη του δικαιώματος είναι πρωταρχικά δική μου σκέψη ή έχει
την καταγωγή της σε μένα. Όταν όμως έχει ξεπηδήσει από μένα, όταν ο «λόγος» έχει βγει έξω, τότε «έχει γίνει σάρκα», μια έμμονη ιδέα.
Τώρα, δεν απαλλάσσομαι πια από τη σκέψη· όπως κι αν γυρίσω, στέκεται πάντα μπροστά μου. Έτσι, οι άνθρωποι δεν έχουν γίνει ακόμη
κύριοι της σκέψης «δικαίωμα», την οποία οι ίδιοι δημιούργησαν το
δημιούργημά τους τούς διαφεύγει. Αυτό είναι το απόλυτο δικαίωμα,
αποδεσμευμένο και ξεδεμένο από μένα. Καθώς το τιμάμε ως απόλυτο, δεν μπορούμε πια να το καταβροχθίσουμε πάλι, και παίρνει από
μας τη δημιουργική μας δύναμη· το δημιούργημα είναι κάτι παραπάνω από τον δημιουργό, είναι «καθ’ εαυτό και δι’ εαυτό».
Σταμάτα επιτέλους να αφήνεις το δικαίωμα να τρέχει γύρω ελεύθερο, οδήγησε το ξανά στη ρίζα του, σε σένα, είναι δικό σου δικαίωμα· και σωστό είναι ό,τι είναι σωστό για σένα.
–
Ο καθένας όμως έχει ένα πλεονέκτημα σε σχέση με τον άλλο, συγκεκριμένα τον εαυτό του ή τη μοναδικότητά του· σ’ αυτό ο καθένας
παραμένει αποκλειστικός.
Επιπλέον, μπροστά σε έναν τρίτο ο καθένας κάνει την ιδιαιτερότητά του να μετράει όσο το δυνατόν περισσότερο, και (αν θέλει να τον
κερδίσει) προσπαθεί να την κάνει να φανεί ελκυστική σ’ αυτόν.
–
Δεν είναι αληθινά ατόπημά σου το ότι σκληρύνεσαι εναντίον μου και διαβεβαιώνεις τη διαφορετικότητα ή ιδιαιτερότητά σου: δεν χρειάζεται να παραιτηθείς ή
να αρνηθείς τον εαυτό σου.
–
Η αδυναμία μας δεν συνίσταται στο ότι βρισκόμαστε σε αντίθεση
με άλλους, αλλά στο ότι δεν βρισκόμαστε σε πλήρη αντίθεση· δηλαδή
στο ότι δεν είμαστε εντελώς αποκομμένοι απ’ αυτούς ή στο ότι αναζητούμε μια «κοινότητα», έναν «δεσμό», στο ότι έχουμε ως ιδεώδες
την κοινότητα. Μια πίστη, ένας Θεός, μια ιδέα, ένα καπέλο για όλους!
Αν μπούμε όλοι κάτω από ένα καπέλο, τότε δεν θα χρειάζεται πια να
βγάζει κανένας το καπέλο του μπροστά στον άλλο.
–
ο χαρακτήρας της κοινωνίας καθορίζεται από
τον χαρακτήρα των μελών της: είναι οι δημιουργοί της. Ιδού τι θα έπρεπε να βλέπει κανείς, ακόμη κι αν δεν ήθελε να εξετάσει την έννοια
της ίδιας της «κοινωνίας»
–
Οι κοινωνίες ήταν πάντα πρόσωπα, ισχυρά πρόσωπα, δήθεν
«ηθικά πρόσωπα», δηλαδή φαντάσματα, απέναντι στα οποία το άτομο είχε την ανάλογη λασκαρισμένη βίδα μέσα στο κεφάλι του, τον φόβο των φαντασμάτων. Ως τέτοια φαντάσματα μπόρεσαν να χαρακτηριστούν με τον πιο ταιριαστό τρόπο με τα αντίστοιχα ονόματα «λαός»
και «φυλή»: ο λαός των πατριαρχών, ο λαός των Ελλήνων κτλ., τελικά -ο λαός των ανθρώπων, η ανθρωπότητα (ο Ανάχαρσις Κλόουτς228
ήταν ενθουσιώδης για το «έθνος» της ανθρωπότητας)· μετά κάθε υποδιαίρεση αυτού του «λαού», που μπορούσε και έπρεπε να έχει τις
ιδιαίτερες κοινωνίες του, τον ισπανικό, τον γαλλικό λαό κ.ο.κ.· μέσα
σ’ αυτόν πάλι τις νομοκατεστημένες τάξεις, τις πόλεις, κοντολογίς κάθε είδους συντεχνίες· τέλος, στην έσχατη άκρη η μικρή φυλή της -οικογένειας.
–
Τι με νοιάζει όμως εμένα το κοινό καλό; Το κοινό καλό ως τέτοιο
δεν είναι δικό μου καλό, αλλά μόνον το έσχατο άκρο της άρνησης του
εαυτού. Το κοινό καλό μπορεί να αγάλλεται ηχηρά, ενώ εγώ πρέπει
να «λουφάζω»· το κράτος μπορεί να λάμπει, ενώ εγώ να λιμοκτονώ.
–
Κι όμως οι άνθρωποι έχουν την ψευδαίσθηση ακόμη και σήμερα ότι ο άνθρωπος χρειάζεται «ιερούς δεσμούς», αυτός,
ο θανάσιμος εχθρός κάθε «δεσμού». Η παγκόσμια ιστορία δείχνει ότι
κανένας δεσμός δεν έμεινε ποτέ αδιάρρηκτος, ότι ο άνθρωπος ακά-
ματα υπερασπίζεται τον εαυτό του απέναντι σε κάθε λογής δεσμούς·
και όμως, τυφλωμένοι, οι άνθρωποι επινοούν συνεχώς καινούργιους
δεσμούς, και νομίζουν π.χ. ότι έχουν φτάσει στον σωστό
–
Και σε μένα ακόμη έζησες πολύ καιρό, εσύ αγαπημένη -σκέψη, εσύ αγαπημένο -στοιχειό. Νόμιζα κιόλας πως είχα βρει τη λέξη
της λύτρωσης, πως είχα ανακαλύψει σάρκα και κόκαλα για το περιφερόμενο πνεύμα· εδώ ακούω τώρα τις καμπάνες που σε συνοδεύουν στην αιώνια ανάπαυση· εδώ σβήνει η τελευταία ελπίδα, εδώ σιωπά η τελευταία αγάπη, εγκαταλείπω το έρημο σπίτι των πεθαμένων
και ζητώ κατάλυμα στους ζωντανούς:
Διότι μόνον ο ζωντανός έχει δίκιο.
Καλό ταξίδι, εσύ όνειρο τόσων πολλών εκατομμυρίων καλό ταξίδι,
χιλιόχρονε τύραννε των παιδιών σου!
Αύριο θα σε πάνε στον τάφο· σύντομα, οι αδελφοί σου, οι λαοί, θα
σε ακολουθήσουν. Και όταν όλοι θα έχουν περάσει, η ανθρωπότητα
θα θαφτεί, και εγώ θα είμαι κάτοχος του εαυτού μου, ένας χαμογελαστός κληρονόμος!
–
Η συναλλαγή είναι αμοιβαιότητα, είναι η δράση, το commercium [συναλλαγή] των ατόμων η κοινωνία είναι μόνον η συνύπαρξη μέσα σε μια αίθουσα, και ακόμη και τα αγάλματα του μουσείου είναι σε κοινωνία,
είναι «ομαδοποιημένα». Οι άνθρωποι συνηθίζουν να λένε «αυτοί καταλαμβάνουν μια αίθουσα από κοινού», ισχύει όμως μάλλον το αντίθετο: η αίθουσα είναι εκείνη που μας καταλαμβάνει, που μας έχει μέσα της.
–
Η φυλακή δεν σημαίνει πια ένα χώρο μόνον, αλλά έναν
χώρο με σαφή αναφορά στους ενοίκους του: διότι είναι φυλακή μόνο
λόγω του ότι είναι προορισμένη για φυλακισμένους, δίχως τους οποίους θα ήταν ένα απλό κτίριο. Τι δίνει μια κοινή στάμπα σ’ αυτούς που
είναι συγκεντρωμένοι μέσα της; Προφανώς, η φυλακή, διότι μόνο μέσω της φυλακής είναι αυτοί φυλακισμένοι. Ποιος καθορίζει τότε τον
τρόπο ζωής της φυλακής-κοινωνίας; Η φυλακή! Ποιος καθορίζει τη
συναλλαγή τους; Μήπως πάλι η φυλακή;
–
Σαν την αίθουσα, η φυλακή αποτελεί μια κοινωνία, μια συντροφικότητα, μια κοινότητα (όπως στην κοινότητα της εργασίας), όχι όμως
συναλλαγή, αμοιβαιότητα, ένωση. Αντίθετα, κάθε ένωση μέσα στη
φυλακή φέρει μαζί της τον επικίνδυνο σπόρο μιας «συνωμοσίας», ο οποίος υπό ευμενείς συνθήκες μπορεί να ξεπεταχθεί και να δώσει καρπούς.
Μολαταύτα, κανένας δεν μπαίνει συνήθως θεληματικά στη φυλακή
και σπάνια παραμένει θεληματικά σ’ αυτήν, αλλά τρέφει την εγωιστική επιθυμία για ελευθερία.
–
Τα άτομα είναι με την πληρέστερη έννοια μέλη μιας οικογένειας μόνον όταν κάνουν καθήκον τους τη διαρκή ύπαρξη της οικο-
γένειας·
–
Τώρα, αν η εγωιστική ενόρμηση ενός ατόμου δεν έχει αρκετή δύναμη, αυτό υποτάσσεται και κάνει ένα γάμο που ανταποκρίνεται στις
αξιώσεις της οικογένειας, ακολουθεί μια καριέρα που ταιριάζει με
την κοινωνική του θέση κ.ο.κ., κοντολογίς «αποτελεί τιμή για την οικογένεια».
Αν, αντίθετα, το εγωιστικό αίμα κυλάει με αρκετή ορμή μέσα στις
φλέβες του, προτιμά να γίνει «εγκληματίας» απέναντι στην οικογένεια και να αποφεύγει τους νόμους της.
Ποιο από τα δυο βρίσκεται πιο κοντά στην καρδιά μου, το καλό της
οικογένειας ή το δικό μου καλό; Σε αναρίθμητες περιπτώσεις, αμφότερα πηγαίνουν εν ειρήνη μαζί, και τα οφέλη που αποκομίζει η οικογένεια είναι συγχρόνως δικά μου και αντιστρόφως. Τότε είναι δύσκολο να αποφασιστεί αν σκέφτομαι το δικό μου συμφέρον ή το κοινό
συμφέρον, και ίσως κολακεύομαι κάπως για την ανιδιοτέλειά μου.
Έρχεται όμως η μέρα που μια αναγκαιότητα να διαλέξω ανάμεσα
στα δυο με κάνει να τρέμω, όταν έχω στον νου μου να ατιμάσω το οικογενειακό μου δέντρο, να προσβάλλω γονείς, αδέλφια και συγγενείς. Τι γίνεται τώρα; Τώρα θα φανεί τι κρύβω στα βάθη της καρδιάς
μου· τώρα θα αποκαλυφθεί αν η ευσέβεια στεκόταν ποτέ για μένα
ψηλότερα από τον εγωισμό, τώρα δεν θα μπορέσει ο εγωιστής να
κρυφτεί άλλο κάτω από την επίφαση της ανιδιοτέλειας. Μια επιθυμία
εγείρεται μέσα στην ψυχή μου και, μεγαλώνοντας από ώρα σε ώρα,
γίνεται πάθος.
–
Διότι και το κράτος
είναι μια κοινωνία, όχι μια ένωση, είναι η διευρυμένη οικογένεια («πατέρας της χώρας», «μητέρα της χώρας», «παιδιά της χώρας»).
–
Οι κοινωνίες και τα κράτη μας είναι δίχως να τα χάνουμε εμείς, είναι ενωμένα δίχως τη δική μας συνένωση, είναι προκαθορισμένα και
κατεστημένα ή έχουν μια ίδια, ανεξάρτητη ύπαρξη, είναι απέναντι σε
μας τους εγωιστές το αδιάλυτα κατεστημένο. Ο αγώνας που κάνει ο
κόσμος σήμερα είναι, όπως ειπώθηκε, στραμμένος εναντίον του «κατεστημένου». Κι όμως, οι άνθρωποι φροντίζουν να το παρερμηνεύουν
αυτό, σαν να επρόκειτο να αντικατασταθεί αυτό που είναι κατεστημένο σήμερα με ένα άλλο, καλύτερο κατεστημένο. Ο πόλεμος όμως
πρέπει να κηρυχτεί ενάντια στο ίδιο το κατεστημένο, το κράτος, όχι ενάντια σε ένα καθορισμένο κράτος ούτε στην εκάστοτε κατάσταση
του κράτους· οι άνθρωποι δεν πρέπει να αποβλέπουν σε ένα άλλο
κράτος (στο «λαϊκό κράτος» π.χ.), αλλά στην ένωσή τους, στη συνένωση, σ’ αυτή τη διαρκώς ρευστή συνένωση κάθε υπάρχοντος.
–
Προκειμένου να μπορεί αυτό
να αναπτύσσεται φυσικά, εφαρμόζει σε μένα τα ψαλίδια της «κουλτούρας»· μου δίνει μόρφωση και παιδεία προσαρμοσμένες σ’ αυτό
και όχι σε μένα, και μου διδάσκει π.χ. να σέβομαι τους νόμους, ν’ αποφεύγω κάθε παραβίαση της κρατικής ιδιοκτησίας (δηλαδή της ιδιωτικής ιδιοκτησίας), να σέβομαι τη θεϊκή και επίγεια υψηλότητα κ.ο.κ.,
κοντολογίς μου διδάσκει -να είμαι ατιμώρητος, «θυσιάζοντας» την κυριότητά μου στην «ιερότητα» (ιερό μπορεί να είναι το καθετί, π.χ. η ιδιοκτησία, η ζωή των άλλων κ.ο.κ.). Σ’ αυτό συνίσταται το είδος κουλτούρας και παιδείας που μπορεί να μου δώσει το κράτος: με εκπαιδεύει να γίνω «χρήσιμο όργανο», «χρήσιμο μέλος της κοινωνίας»).
–
Ποτέ ένα κράτος δεν αποβλέπει στο να
επιφέρει την ελεύθερη δραστηριότητα του ατόμου, αλλά πάντα τη
δραστηριότητα που είναι συνδεδεμένη με τον σκοπό του κράτους. Από το κράτος δεν συμβαίνει τίποτε κοινό, τόσο λίγο όσο μπορεί να αποκαλέσει κανείς ένα κομμάτι ύφασμα κοινή εργασία όλων των μεμονωμένων μερών μιας μηχανής· είναι μάλλον η εργασία ολόκληρης
της μηχανής ως ενότητας, είναι εργασία μηχανής. Κατά τον ίδιο τρόπο, η μηχανή του κράτους κάνει τα πάντα· διότι αυτή κινεί τα γρανάζια των ατομικών πνευμάτων, από τα οποία κανένα δεν ακολουθεί
την δική του ενόρμηση. Το κράτος προσπαθεί να παρεμποδίσει κάθε
ελεύθερη δραστηριότητα μέσω της λογοκρισίας του, της επιτήρησής
του, της αστυνομίας του, και θεωρεί αυτή την παρεμπόδιση καθήκον
του, διότι είναι όντως καθήκον αυτοδιατήρησης. Το κράτος θέλει να
κάνει κάτι τον άνθρωπο, γι’ αυτό ζουν μέσα σ’ αυτό μόνο φτιαγμένοι
άνθρωποι· όποιος θέλει να είναι ο εαυτός του, είναι αντίπαλος του
κράτους
–
Πώς
θα μπορούσε να είναι αλλιώς στο «λαϊκό κράτος»; Εκεί δεν θα κυβερνιόμουν πάλι εγώ από τη διάθεση του λαού, και υπάρχει καμιά διαφορά για μένα ανάμεσα στο να βλέπω τον εαυτό μου εξαρτημένο από τη διάθεση του ηγεμόνα και στο να τον βλέπω εξαρτημένο από τη
διάθεση του λαού, τη λεγόμενη «κοινή γνώμη»;
–
Ηγεμόνες και λαοί θα εξακολουθούν να υπάρχουν για όσο καιρό
δεν καταρρεύσουν και οι δύο, δηλαδή δεν πέσουν μαζί.
–
Και όμως, μόνον άτομα μπορούν να έρθουν σε ένωση μεταξύ τους, και όλες οι συμμαχίες και λίγκες μεταξύ
λαών είναι και παραμένουν μηχανικές συναθροίσεις, διότι αυτοί που
συναθροίζονται, τουλάχιστον στο βαθμό που οι «λαοί» θεωρούνται
αυτοί που συναθροίζονται, στερούνται θέλησης
–
Ο Έλληνας όμως υποβιβάστηκε μαζί με το κράτος του, ο πολίτης του
ουρανού υποβιβάστηκε μαζί με τον ουρανό· εμείς αντίθετα, δεν θέλουμε να χαθούμε μαζί με τον λαό, το έθνος και την εθνικότητα, δεν
θέλουμε να είμαστε απλώς πολιτικοί άνθρωποι ή πολιτικοί. Από τον
καιρό της Επανάστασης προσπάθησαν «να κάνουν τον λαό ευτυχισμένο», και κάνοντας τον λαό ευτυχισμένο, μεγάλο και τα τοιαύτα, έκαναν εμάς δυστυχισμένους: η ευτυχία του λαού είναι η δυστυχία
μου.
–
Μπορούμε ακόμη να μεταρρυθμίσουμε και να βελτιώσουμε το κράτος και τον λαό; Τόσο λίγο όσο τους ευγενείς, τον κλήρο, την εκκλησία κτλ.: μπορούμε να τους καταργήσουμε, να τους εκμηδενίσουμε,
να τους εξαλείψουμε, όχι να τους μεταρρυθμίσουμε. Μπορώ να αλλάξω κάτι α-νόητο σε μεστό νοήματος μεταρρυθμίζοντάς το ή πρέπει
να το πετάξω κατευθείαν;
Στο εξής, ό,τι είναι να γίνει, δεν πρέπει να γίνει σχετικά με το κράτος (τη μορφή του κράτους κτλ.), αλλά σχετικά με μένα. Έτσι, όλα τα
ζητήματα σχετικά με την εξουσία του ηγεμόνα, το σύνταγμα κ.ο.κ.
βυθίζονται στην αληθινή τους άβυσσο και μηδενικότητα. Εγώ, αυτό
το μηδέν, θα βγάλω μέσα από τον εαυτό μου τα δημιουργήματά μου.
–
Μέσα στο κράτος είναι έγκυρο το κόμμα. «Κόμμα, κόμμα, ποιος
δεν θα έπρεπε να συμμετέχει σε ένα τέτοιο!» Το άτομο όμως είναι μοναδικό, όχι μέλος του κόμματος. Ενώνεται ελεύθερα και χωρίζεται
πάλι ελεύθερα. Το κόμμα δεν είναι τίποτε άλλο από ένα κράτος μέσα
στο κράτος, και σ’ αυτή τη μικρή κυψέλη πρέπει να επικρατεί «ειρήνη» όπως και στη μεγαλύτερη
–
. Μη οπαδοί δεν μπορούν να είναι ως άνθρωποι του κόμματος, αλλά μόνον ως εγωιστές.
–
Τι με νοιάζει το κόμμα; Θα
βρω αρκετούς που θα συνενωθούν μαζί μου, δίχως να ορκίζονται αφοσίωση στη σημαία μου.
–
Ένας άνθρωπος που αφήνει μια ανθρώπινη ζωή να υπάρχει, επειδή είναι ιερή γι’
αυτόν, και που νιώθει φόβο να την αγγίξει, είναι απλώς -θρήσκος άνθρωπος
–
Αν κάποιος μάς κάνει αυτό που δεν θέλουμε να ανεχτούμε, τσακίζουμε τη δύναμή του και προβάλλουμε τη δική μας:
παίρνουμε εμείς ικανοποίηση απ’ αυτόν και δεν πέφτουμε στην τρέλα
να θέλουμε να ικανοποιήσουμε το δίκαιο (το στοιχειό). Δεν είναι το
ιερό αυτό που πρέπει να υπερασπιστεί τον εαυτό του έναντι του ανθρώπου, αλλά ο άνθρωπος έναντι του ανθρώπου· όπως και ο Θεός δεν
υπερασπίζεται πια τον εαυτό του έναντι του ανθρώπου, ο Θεός, στον
οποίο παλιότερα (και εν μέρει ακόμη και σήμερα) όλοι οι «υπηρέτες
του Θεού» πρόσφεραν τα χέρια τους για να τιμωρηθεί ο βλάσφημος
–
Αυτή η αφοσίωση
στο ιερό κάνει επίσης ώστε οι άνθρωποι να παραδίδουν, δίχως ζωντανή, ιδία συμμετοχή, τους κακοποιούς στα χέρια της αστυνομίας και
των δικαστηρίων: μια άνευ συμμετοχής εκχώρηση στις αρχές, «οι οποίες, φυσικά, θα χειριστούν καλύτερα τα ιερά πράγματα».
–
Στο έγκλημα ο εγωιστής επιβεβαίωσε μέχρι τώρα τον εαυτό του και
κορόιδεψε το ιερό: η ρήξη με το ιερό, ή μάλλον του ιερού, μπορεί να
γενικευτεί. Μια επανάσταση δεν επιστρέφει ποτέ, αλλά ένα ισχυρό,
ριψοκίνδυνο, αδιάντροπο, ασυνείδητο, περήφανο -έγκλημα, δεν βρυχάται με μακρινούς κεραυνούς, και δεν βλέπεις πώς ο ουρανός σιωπά
και σκοτεινιάζει προνοητικά;
–
Όποιος αρνείται να ξοδέψει τις δυνάμεις του για τέτοιες περιορισμένες κοινωνίες όπως η οικογένεια, το κόμμα, το έθνος, λαχταρά πάντα
μια πιο αξιόλογη κοινωνία, και πιστεύει πως βρήκε το αληθινό αντικείμενο της αγάπης, ίσως, στην «ανθρώπινη κοινωνία» ή «ανθρωπότητα», στην οποία θεωρεί τιμή του να θυσιαστεί: στο εξής «ζει για την
ανθρωπότητα και την υπηρετεί».
–
Όποιος αρνείται να ξοδέψει τις δυνάμεις του για τέτοιες περιορισμένες κοινωνίες όπως η οικογένεια, το κόμμα, το έθνος, λαχταρά πάντα
μια πιο αξιόλογη κοινωνία, και πιστεύει πως βρήκε το αληθινό αντικείμενο της αγάπης, ίσως, στην «ανθρώπινη κοινωνία» ή «ανθρωπότητα», στην οποία θεωρεί τιμή του να θυσιαστεί: στο εξής «ζει για την
ανθρωπότητα και την υπηρετεί».
–
Στην πραγματικότητα είναι το ίδιο αν ονομάζει κανείς τον προορισμό το θεϊκό ή
το ανθρώπινο.
Κάτω από τη θρησκεία και την πολιτική ο άνθρωπος βρίσκεται στη
σκοπιά του θα έπρεπε: θα έπρεπε να γίνει το ένα ή το άλλο, θα έπρεπε να είναι έτσι και έτσι. Μ’ αυτό το αίτημα, αυτή την εντολή προχωρά ο καθένας όχι μόνο μπροστά στον άλλο, αλλά και μπροστά στον εαυτό του. Αυτοί οι κριτικοί λένε: Θα έπρεπε να είσαι ολόκληρος, ελεύθερος άνθρωπος. Έτσι, κι αυτοί μπαίνουν στον πειρασμό να διακηρύξουν μια καινούργια θρησκεία, ένα καινούργιο απόλυτο, ένα ιδεώδες
–
Γελοίος είναι εκείνος που, ενώ οι σύντροφοι της φυλής του, της οικογένειάς του, του έθνους του κ.ο.κ. έχουν μεγάλη αξία, «φουσκώνει
από περηφάνια» για την αξία των συντρόφων του· τυφλός όμως είναι
κι εκείνος που θέλει να είναι μόνον «άνθρωπος». Κανένας τους δεν εναποθέτει την αξία του στην αποκλειστικότητα, αλλά στη σύνδεση ή
στον «δεσμό», που τον ενώνει με άλλους, στους δεσμούς του αίματος,
της εθνικότητας, της ανθρώπινης ιδιότητας.
–
Η ζωή σου είναι ιδιοκτησία σου· είναι όμως ιερή για τους ανθρώπους μόνον αν δεν είναι ζωή ενός μη ανθρώπου.
Ό,τι δεν μπορεί να υπερασπιστεί ο άνθρωπος ως τέτοιος από τα σωματικά αγαθά, μπορούμε να του το πάρουμε: αυτό είναι το νόημα
του ανταγωνισμού, της ελευθερίας του επιτηδεύματος. Ό,τι δεν μπορεί να υπερασπιστεί αυτός από τα πνευματικά αγαθά πέφτει και πάλι στα χέρια μας: μέχρι εκεί φτάνει η ελευθερία της συζήτησης, της επιστήμης, της κριτικής.
–
Εγώ δεν κάνω πίσω δειλά μπροστά στη δική σου και στη δική σας ιδιοκτησία, αλλά τη βλέπω πάντα σαν δική μου ιδιοκτησία, την οποία δεν
χρειάζεται καθόλου να «σέβομαι». Κάνετε κι εσείς το ίδιο μ’ αυτό
που ονομάζεται ιδιοκτησία μου!
Με βάση αυτή την άποψη, θα κατανοήσουμε ευκολότερα ο ένας τον
άλλο.
–
Διότι στην πράξη οι άνθρωποι δεν σέβονται τίποτε, και κάθε μέρα οι μικρές κτήσεις αγοράζονται από μεγαλύτερους ιδιοκτήτες και οι «ελεύθεροι άνθρωποι» γίνονται μεροκαματιάρηδες.
Αν, αντίθετα, οι μικροϊδιοκτήτες είχαν σκεφτεί ότι και η μεγάλη ιδιοκτησία είναι δική τους, δεν θα είχαν αποκλείσει τον εαυτό τους απ’
αυτήν με σεβασμό, και δεν θα ήταν αποκλεισμένοι.
Η ιδιοκτησία, όπως την εννοούν οι αστοί φιλελεύθεροι, αξίζει τις επιθέσεις του Προυντόν και των κομουνιστών: είναι αβάσιμη, επειδή ο
αστός ιδιοκτήτης δεν είναι στην πραγματικότητα παρά ένας άνθρωπος δίχως ιδιοκτησία, ένας αποκλεισμένος από παντού. Ενώ θα μπορούσε να του ανήκει ο κόσμος, αυτός δεν κατέχει ούτε το ασήμαντο
σημείο γύρω από το οποίο περιστρέφεται ο δεύτερος.
–
«Υπάρχουν
μερικά πράγματα που ανήκουν μόνο σε λίγους, και για τα οποία εμείς θέλουμε από δω και πέρα να εγείρουμε αξιώσεις ή να τα κυνηγήσουμε. Ας τα πάρουμε, διότι φτάνει κανείς στην ιδιοκτησία μόνον
παίρνοντας, και η ιδιοκτησία που είναι αυτή τη στιγμή αποκομμένη από μας έφτασε στα χέρια των ιδιοκτητών μόνον επειδή την πήραν. Θα
μπορέσει να χρησιμοποιηθεί καλύτερα αν είναι στα χέρια όλων μας
παρά αν την ελέγχουν λίγοι. Ας συνεταιριστούμε λοιπόν για τον σκοπό αυτής της αρπαγής (vol).» -Αντί γι’ αυτό, ο Προυντόν προσπαθεί
να μας κάνει να πιστέψουμε ότι η κοινωνία είναι ο πρωταρχικός κάτοχος και ο μοναδικός ιδιοκτήτης με απαράγραπτο δικαίωμα· σε βάρος αυτής έγιναν οι λεγόμενοι ιδιοκτήτες κλέφτες
–
Αντίθετα, στον άνθρωπο ανήκει ό,τι μπορεί αυτός να αποκτήσει: ο κόσμος ανήκει σε
μένα. Λέτε τίποτε διαφορετικό με την αντίθετη φράση σας: «Ο κόσμος ανήκει σε όλους»; Όλοι είναι εγώ και πάλι εγώ, κτλ. Αλλά εσείς
κάνετε το «όλοι» στοιχειό, το κάνετε ιερό, έτσι που το «όλοι» γίνεται
μετά ο εμπνέων φόβο κύριος του ατόμου. Και στο πλευρό σας έρχεται τότε το φάντασμα του «δικαιώματος».
Ο Προυντόν, όπως και οι κομουνιστές, μάχεται τον εγωισμό. Γι’ αυτό είναι συνεχιστές και συνεπείς εκτελεστές της χριστιανικής αρχής,
της αρχής της αγάπης, της θυσίας για κάτι γενικό, για κάτι ξένο.
–
Ιδιοκτήτες δεν είναι ο Θεός ή ο άνθρωπος (η «ανθρώπινη κοινωνία»), αλλά το άτομο.
Ο Προυντόν (και ο Βέιτλινγκ) νομίζει ότι έχει πει το χειρότερο για την
ιδιοκτησία όταν την αποκαλεί κλοπή (vol). Προσπερνώντας το στενόχωρο ερώτημα για το ποια καλώς θεμελιωμένη αντίρρηση θα μπορούσε να διατυπωθεί εναντίον της κλοπής, ρωτάμε απλώς: Είναι η έννοια «κλοπή» γενικώς δυνατή αν δεν δίνει κανείς ισχύ στην έννοια «ιδιοκτησία»; Πώς μπορεί κανείς να κλέψει, αν δεν είναι ήδη υπαρκτή
η ιδιοκτησία; Αυτό που δεν ανήκει σε κανέναν, δεν μπορεί να κλαπεί:
το νερό που αντλεί κανείς από τη θάλασσα, δεν το κλέβει. Κατά συνέπεια, η ιδιοκτησία δεν είναι κλοπή, αλλά μόνο μέσω της ιδιοκτησίας
καθίσταται δυνατή η κλοπή. Ο Βέιτλινγκ είναι υποχρεωμένος να καταλήξει κι αυτός σ’ αυτό το συμπέρασμα, καθώς θεωρεί τα πάντα ιδιοκτησία όλων: αν κάτι είναι «ιδιοκτησία όλων», το άτομο που το ιδιοποιείται δεν διαπράττει καμιά κλοπή.
–
Όποιος δεν είναι τίποτε άλλο εκτός απ’ αυτό που τον κάνουν η
τύχη ή ένας άλλος, συγκεκριμένα το κράτος, δεν έχει τίποτε άλλο εκτός απ’ αυτό που του δίνει ο άλλος, και δίκαια. Κι αυτός ο άλλος θα
του δώσει μόνον ό,τι αξίζει, δηλαδή ό,τι αξίζει μέσω των υπηρεσιών
του. Δεν δίνει αυτός αξία στον εαυτό του, αλλά το κράτος τού δίνει
την αξία του.
–
Όμως, σε αντίθεση προς το κράτος, αισθάνομαι ολοένα πιο καθαρά
ότι εξακολουθεί να μένει σε μένα μια μεγάλη δύναμη, η δύναμη πάνω στον εαυτό μου, δηλαδή πάνω σε καθετί που ανήκει μόνο σε μένα
και που υπάρχει μόνον επειδή είναι δικό μου.
Τι να κάνω αν οι δρόμοι μου δεν είναι πια δρόμοι του, αν οι σκέψεις
μου δεν είναι πια σκέψεις του; Κοιτώ τον εαυτό μου και δεν ζητώ τίποτε απ’ αυτό! Στις σκέψεις μου, που δεν τις έχω καθαγιασμένες από
καμιά συγκατάθεση, έγκριση ή χάρη, έχω την πραγματική ιδιοκτησία
μου, μια ιδιοκτησία με βάση την οποία μπορώ να συναλλάσσομαι.
Διότι, ως δικές μου, είναι δημιουργήματά μου
–
Ο σοσιαλισμός και ο κομουνισμός δεν αποτελούν
εξαίρεση του κανόνα. Ο καθένας πρέπει να είναι εφοδιασμένος με επαρκή μέσα, και δεν έχει πολλή σημασία αν τα βρίσκει κανείς με σοσιαλιστικό τρόπο σε μια προσωπική ιδιοκτησία ή να τα αντλεί με κομουνιστικό τρόπο από την κοινοκτημοσύνη των αγαθών. Το μυαλό
του ατόμου είναι και παραμένει το ίδιο, παραμένει εξαρτώμενο
–
ο κομουνισμός, με την κατάργηση κάθε προσωπικής ιδιοκτησίας, με βυθίζει ακόμη περισσότερο στην εξάρτηση από
έναν άλλο, συγκεκριμένα από τη γενικότητα ή συλλογικότητα· και, όσο ηχηρά κι αν επιτίθεται πάντα στο κράτος, αυτό στο οποίο αποβλέπει είναι να εγκαθιδρύσει πάλι ένα κράτος, ένα status, μια κατάσταση
που παρεμποδίζει την ελεύθερη κίνησή μου, μια κυρίαρχη δύναμη
πάνω από μένα. Ο κομουνισμός εξεγείρεται δίκαια εναντίον της πίεσης που υφίσταμαι από τους ατομικούς ιδιοκτήτες· ακόμη πιο φρικτή
είναι όμως η δύναμη που βάζει στα χέρια της συλλογικότητας.
–
Σύμφωνα με τη γνώμη των κομουνιστών, η κοινότητα πρέπει να είναι ιδιοκτήτης. Αντίθετα, εγώ είμαι ιδιοκτήτης και έρχομαι σε συνεννόηση με τους άλλους σχετικά με την ιδιοκτησία μου.
–
αν δεν έχεις όμως χρήματα, δεν μπορείς να ανταγωνιστείς. Δεν πρέπει να πάρεις τίποτα από κανέναν, διότι εγώ προστατεύω και παρέχω προνόμια στην ιδιοκτησία.» Ο ελεύθερος ανταγωνισμός δεν είναι «ελεύθερος», επειδή
μου λείπουν τα πράγματα για ανταγωνισμό.
–
Αυτή λοιπόν είναι η «ελευθερία» του ανταγωνισμού. Μόνο το κράτος, ο κύριός μου, με καθιστά ικανό να ανταγωνίζομαι.
Ανταγωνίζονται όμως πραγματικά τα πρόσωπα το ένα το άλλο; Όχι,
και πάλι μόνο τα πράγματα! Τα χρήματα κατά πρώτο λόγο κτλ.
Στον αγώνα ο ένας θα μένει πάντα πίσω από τον άλλο (π.χ. ένας
ποετάστρος πίσω από έναν ποιητή). Έχει όμως διαφορά αν τα μέσα
που λείπουν στον άτυχο ανταγωνιστή είναι προσωπικά ή υλικά, και
αν τα υλικά μέσα μπορούν να αποκτηθούν μέσω προσωπικής δύναμης ή μόνο μέσω χάρης, ως δώρο· όπως όταν ο πιο φτωχός άνθρωπος
πρέπει να αφήσει τον πλούτο του στον πλούσιο, δηλαδή να του κάνει
ένα δώρο
–
Ο ιδιοκτήτης είναι ικανός μόνο στο βαθμό που οι άλλοι δεν είναι. Επειδή το εμπόρευμά σου αποτελεί την ικανότητά σου μόνο για όσο
καιρό μπορείς να το υπερασπιστείς, δηλαδή για όσο καιρό εμείς δεν
είμαστε ικανοί να κάνουμε τίποτε μ’ αυτό, κοίτα να βρεις καμιά άλλη
ικανότητα· διότι εμείς τώρα ξεπερνάμε, με τη δύναμή μας, τη δήθεν
ικανότητά σου.
–
Είναι όμως πραγματικά η εργασία μου, όπως θεωρούν οι κομουνιστές, η μόνη μου ικανότητα ή μήπως έγκειται αυτή σε ό,τι είμαι ικανός να κάνω; Και δεν πρέπει η κοινωνία των εργαζόμενων να το παραδεχτεί αυτό, υποστηρίζοντας επίσης τους άρρωστους, τα παιδιά,
τους γέρους -κοντολογίς, τους ανίκανους να δουλέψουν;
–
Επομένως, δεν περιμένει την ικανότητά του από τη μοιρασιά των
άλλων, και ακόμη και στην κοινωνία των εργαζόμενων εμφανίζεται η
υποψία ότι σε μια ίση διανομή οι αδύνατοι θα εκμεταλλεύονται τους
ισχυρούς· περιμένει την ικανότητά του μάλλον από τον εαυτό του, και
λέει τώρα αυτό που είμαι ικανός να έχω, αυτή είναι η ικανότητά μου.
Τι ικανότητα δεν έχει το παιδί στο χαμόγελό του, στο παιχνίδι του,
στις φωνές του, κοντολογίς στην απλή ύπαρξή του! Είσαι σε θέση να
αντισταθείς στην επιθυμία του;
–
Αν το πρόσωπό σου έχει σημασία για μένα, με πληρώνεις ήδη με την
απλή ύπαρξή σου· αν έχω να κάνω μόνο με μια από τις ιδιότητές σου,
τότε η υποχωρητικότητά σου, ίσως, ή η αρωγή σου, έχει μια αξία (χρηματική αξία) για μένα, και εγώ την αγοράζω.
–
«Στον καθένα σύμφωνα με την ικανότητά του!» Ποιος θα
μου δώσει σύμφωνα με την ικανότητά μου; Η κοινωνία μήπως; Τότε
θα έπρεπε να δεχτώ την εκτίμησή της. Καλύτερα να πάρω σύμφωνα
με την ικανότητά μου.
–
οι άνθρωποι σπουδάζουν για να μπουν στο δημόσιο (σπουδάζουν
για να βρουν μια καλοπληρωμένη δουλειά), σπουδάζουν να σκύβουν
το κεφάλι και να κολακεύουν, σπουδάζουν τη ρουτίνα και την «εξοικείωση με τη δουλειά», δουλεύουν «για τα μάτια του κόσμου».
–
Η ακατάπαυστη απόκτηση δεν μας αφήνει να ανασάνουμε, να φτάσουμε σε μια ήσυχη απόλαυση: δεν χαιρόμαστε τα αποκτήματά μας.
–
εκείνοι που έχουν πάρει προαγωγή επιβαρύνουν και εξαπατούν δυσανάλογα εκείνους που έχουν τοποθετηθεί στις κατώτερες βαθμίδες. Οι τελευταίοι όμως παίρνουν θάρρος (πρώτα από σοσιαλιστική άποψη, αργότερα όμως με εγωιστική συνείδηση, από την
οποία θέλουμε τώρα να δώσουμε λίγο χρώμα στα λόγια τους) να θέσουν το ερώτημα: από τι είναι λοιπόν η ιδιοκτησία σας ασφαλής, εσείς άνθρωποι της προαγωγής; -Και δίνουν οι ίδιοι την απάντηση: Από το ότι εμείς παραλείπουμε να παρέμβουμε! Κι έτσι από την προστασία μας!
–
Θα φωνάξετε για βία, αν απλώσουμε τα χέρια μας και τα καταβροχθίσουμε
μαζί σας, και θα έχετε δίκιο. Δίχως βία δεν μπορούμε να τα πάρουμε,
όπως κι εσείς τα έχετε ασκώντας βία σε μας.
–
Θέλουμε να τα πάμε καλά μεταξύ μας, αρκεί πρώτα να συμφωνήσουμε
σ’ αυτό -ότι κανένας πια δεν χρειάζεται να χαρίζει κάτι στον άλλο.
Τότε ίσως να φτάσουμε τόσο μακριά ώστε να πληρώνουμε ακόμη και
τους ανάπηρους, τους άρρωστους και τους γέρους με μια δέουσα τιμή προκειμένου να μη φεύγουν από κοντά μας πεινασμένοι και ενδεείς· διότι, αν θέλουμε να ζήσουν κι αυτοί, είναι καλό να αγοράσουμε
εμείς την εκπλήρωση της θέλησης μας. Λέω «να αγοράσουμε», άρα
δεν εννοώ καμιά άθλια «ελεημοσύνη». Διότι, ακόμη κι εκείνοι που δεν
μπορούν να δουλέψουν έχουν ιδιοκτησία τους τη ζωή τους· αν δεν θέλουμε (ανεξάρτητα για ποιον λόγο) να μας αποστερήσουν αυτή τη
ζωή, μπορούμε να το πετύχουμε αυτό μόνο μέσω της αγοράς· και μάλιστα ίσως να θέλουμε μια καλή ζωή γι’ αυτούς, επειδή μας αρέσει να
μας περιστοιχίζουν φιλικά πρόσωπα. Κοντολογίς, δεν θέλουμε να μας
χαρίσετε τίποτε, αλλά και δεν θέλουμε να σας χαρίσουμε τίποτε.
–
«Τότε θα πάρω άλλον.» Δεν θα βρεις άλλον, διότι οι ζευγάδες
έχουν αλλάξει, κι αν εμφανιστεί κάποιος που παίρνει λιγότερα, καλά
θα κάνει να φυλαχτεί από μας. Εκεί είναι η υπηρέτρια, που απαιτεί
ήδη εξίσου πολλά, και δεν βρίσκεις πια καμιά κάτω απ’ αυτή την τιμή. «Ε, τότε θα καταστραφώ!» Μη βιάζεσαι τόσο! Θα πάρεις σίγουρα τόσα όσα κι εμείς, κι αν δεν γίνει αυτό, θα αφήσουμε τόσα όσα θα
σου επιτρέψουν να ζεις σαν κι εμάς. «Έχω συνηθίσει όμως να ζω καλύτερα.» Δεν έχουμε τίποτε εναντίον αυτού του πράγματος, αλλά δεν
είναι μέλημά μας·
–
«Τι με νοιάζει η ανάγκη σου; Δες πώς θα τα βγάλεις πέρα στον
κόσμο, δεν είναι δική μου υπόθεση, αλλά δική σου.» Επομένως, ας είναι δική μας υπόθεση, κι ας μην αφήσουμε τους πλούσιους να μας
σουφρώσουν τα μέσα που έχουμε για να πραγματοποιήσουμε αξία
από μας.
–
Το χρήμα θα διατηρηθεί ανάμεσα στους εγωιστές; -Στο αποτύπωμα της παλιάς σφραγίδας κολλάει μια κληρονομημένη κατοχή. Αν δεν
αφήνεστε πια να πληρώνεστε μ’ αυτή, καταστρέφεται: αν δεν κάνετε
τίποτε γι’ αυτό το χρήμα, χάνει όλη τη δύναμή του. Καταργήστε την
κληρονομιά και έχετε σπάσει την επίσημη σφραγίδα του εκτελεστή
της διαθήκης. Σήμερα τα πάντα είναι κληρονομιά, είτε είναι ήδη κληρονομημένα είτε περιμένουν τους κληρονόμους τους.
–
Αν εγώ δεν ασχολούμαι με τη δική μου υπόθεση, πρέπει να είμαι ευχαριστημένος μ’ αυτά που θέλουν άλλοι να μου δώσουν. Το να έχω
ψωμί, είναι δική μου υπόθεση, δική μου επιθυμία και ευχή, και όμως
οι άνθρωποι το αφήνουν στους αρτοποιούς και ελπίζουν το πολύ
πολύ να έχουν μέσω της διαμάχης, της αντιζηλίας, της αντιπαλότητάς
τους, κοντολογίς του ανταγωνισμού τους, ένα όφελος, στο οποίο δεν
θα μπορούσε κανείς να βασιστεί στην περίπτωση των μελών της συντεχνίας, οι οποίοι ήταν αποκλειστικά και ολοκληρωτικά κάτοχοι του
δικαιώματος της παρασκευής ψωμιού. -Αυτό που χρειάζεται ο καθένας, σ’ αυτού την προμήθεια και την παραγωγή θα έπρεπε να συμμετάσχει επίσης ο καθένας· είναι δική του υπόθεση, δική του ιδιοκτησία,
όχι ιδιοκτησία του συντεχνιακού ή ανάδοχου μάστορα.
–
Μετασχηματισμένη κατ’ αυτό τον τρόπο σε φάντασμα, η δύναμη είναι -δικαίωμα. Αυτή η διαιωνισμένη δύναμη δεν σβήνει ούτε με
το θάνατό μου, αλλά μεταφέρεται ή «κληρονομείται».
Τα πράγματα δεν ανήκουν πραγματικά σε μένα, αλλά στο δικαίωμα.
Από την άλλη μεριά, αυτό δεν είναι παρά μια τύφλωση. Διότι η δύναμη του ατόμου γίνεται μόνιμη και δικαίωμα μόνον από άλλους που
ενώνουν τη δύναμή τους με τη δική του. Η ψευδαίσθηση συνίσταται
στο ότι πιστεύουν πως δεν μπορούν να πάρουν πίσω τη δύναμή τους.
–
Επομένως, είναι αναγκαίο να μη διεκδικώ πια τίποτε ως άνθρωπος,
αλλά τα πάντα ως εγώ, αυτό το εγώ· και κατά συνέπεια να μη διεκδικώ τίποτε ανθρώπινο, αλλά το δικό μου· δηλαδή, τίποτε που με αφορά ως άνθρωπο, αλλά -αυτό που θέλω και επειδή το θέλω.
Η δικαιωματική ή νόμιμη ιδιοκτησία ενός άλλου θα είναι μόνον εκείνη που είναι σωστό για σένα να είναι δική του ιδιοκτησία. Αν αυτό
σταματήσει, τότε η ιδιοκτησία αυτή έχει χάσει τη νομιμότητά της για
σένα, και θα γελάς με το απόλυτο δικαίωμα σ’ αυτήν.
–
Ο εγωιστής λέει ακριβώς το αντίθετο. Ακριβώς επειδή εσύ θεωρείς
κάτι ιερό, εγώ σε περιγελώ· και ακόμη κι αν σεβόμουν τα πάντα σε
σένα, ακριβώς το άδυτό σου δεν το σέβομαι.
–
Παραμένει κανείς μέσα στην ασάφεια όταν ακούει αυτή την κραυγή για ελευθερία του τύπου. Αυτό που ζητούν προφανώς είναι να αφήσει το κράτος τον τύπο ελεύθερο· αυτό όμως που πραγματικά επιδιώκουν, δίχως να το ξέρουν, είναι να γίνει ο τύπος ελεύθερος από το
κράτος ή να απαλλαχτεί από το κράτος. Το πρώτο είναι μια παράκληση στο κράτος, το δεύτερο μια εξέγερση εναντίον του κράτους.
–
ο τύπος δεν πρέπει να είναι ελεύθερος -αυτό είναι πάρα πολύ λίγο- πρέπει να είναι δικός μου: -η κυριότητα του τύπου ή η ιδιοκτησία του τύπου, ιδού τι θέλω να πάρω.
–
Η αγάπη είναι μια θρησκευτική απαίτηση που πάει πολύ μακριά:
δεν περιορίζεται, όπως θα μπορούσε να υποτεθεί, στην αγάπη για τον
Θεό και τον άνθρωπο, αλλά έχει την πρωτοκαθεδρία σε κάθε σχέση.
Ό,τι κι αν κάνουμε, σκεφτόμαστε, θέλουμε, ο λόγος γι’ αυτό πρέπει να
είναι πάντα η αγάπη
–
Κανένας όμως δεν οφείλει στον εαυτό του να τον κάνει κάτι ούτε
στους άλλους να τους κάνει κάτι· διότι κανένας δεν οφείλει τίποτε
στην ουσία του ή σ’ εκείνη των άλλων. Η συναλλαγή που βασίζεται
στην ουσία είναι μια συναλλαγή με το στοιχειό, όχι με κάτι πραγματικό. Αν έχω συναλλαγή με την υπέρτατη ουσία, δεν έχω συναλλαγή
με τον εαυτό μου, και, αν έχω συναλλαγή με την ουσία του ανθρώπου,
δεν έχω συναλλαγή με τους ανθρώπους.
Η αγάπη του φυσικού ανθρώπου γίνεται μέσω της κουλτούρας εντολή. Ως εντολή όμως ανήκει στον άνθρωπο ως τέτοιο, όχι σε μένα·
–
Αντί, λοιπόν, να έχει κερδηθεί πραγματικά για μένα, έχει κερδηθεί για τη γενικότητα, τον άνθρωπο, ως ιδιοκτησία ή ιδιαιτερότητά του: «στον άνθρωπο, δηλαδή σε κάθε άνθρωπο ταιριάζει να αγαπά: η αγάπη είναι το καθήκον και η κλήση του ανθρώπου κ.ο.κ.»
Κατά συνέπεια, πρέπει και πάλι να διεκδικήσω την αγάπη για μένα, και να τη λυτρώσω από τη δύναμη του ανθρώπου.
–
Ο φιλόδοξος άνθρωπος, που άγεται από τη φιλοδοξία και παραμένει κουφός σε κάθε προειδοποίηση
που γεννά μέσα του μια ήσυχη στιγμή, έχει αφήσει το πάθος του να
εξελιχθεί σε δυνάστη απέναντι στον οποίο εγκαταλείπει κάθε δύναμη
διάλυσης
–
Αγαπάτε τον άνθρωπο, γι’ αυτό βασανίζετε τον ατομικό άνθρωπο,
τον εγωιστή· η φιλανθρωπία σας είναι βασανισμός του ανθρώπου.
Αν δω τον αγαπημένο να υποφέρει, υποφέρω κι εγώ μαζί του, και
δεν ησυχάζω ώσπου να δοκιμάσω τα πάντα για να τον παρηγορήσω
και να τον ανακουφίσω·
–
Όμως, επειδή δεν μπορώ να αντέξω τη γεμάτη θλίψη ζαρωματιά
στο μέτωπο του αγαπημένου, γι’ αυτό το λόγο, και συνεπώς για μένα, τη σβήνω με τα φιλιά μου. Αν δεν αγαπούσα το πρόσωπο αυτό,
θα μπορούσε να κάνει συνέχεια ζαρωματιές, δεν θα με ένοιαζαν απλώς διώχνω μακριά τη δική μου έγνοια.
–
Η αγάπη όμως δεν είναι εντολή, αλλά, όπως όλα τα αισθήματά μου,
ιδιοκτησία μου. Αποκτήστε, δηλαδή αγοράστε την ιδιοκτησία μου, κι
εγώ θα την αφήσω σ’ εσάς. Μια εκκλησία, ένας λαός, μια πατρίδα, μια
οικογένεια κ.ο.κ., που δεν ξέρουν πώς να αποκτήσουν την αγάπη
μου, δεν χρειάζεται να τα αγαπώ· και καθορίζω την τιμή αγοράς της
αγάπης μου απολύτως όπως μου αρέσει.
–
Τρέφω αγάπη μόνο στο βαθμό που είναι ένα από τα αισθήματά
μου· ως δύναμη όμως πάνω από μένα, ως θεϊκή δύναμη, όπως λέει ο
Φόυερμπαχ, ως πάθος από το οποίο δεν πρέπει να αποσπαστώ, ως
θρησκευτικό και ηθικό καθήκον, την -περιφρονώ. Ως αίσθημά μου, είναι δική μου· ως βασική αρχή στην οποία «ορκίζομαι» και αφιερώνω
την ψυχή μου, είναι δυναστική και θεϊκή, όπως είναι διαβολικό το μίσος ως βασική αρχή: το ένα δεν είναι καλύτερο από το άλλο. Κοντολογίς, η εγωιστική αγάπη, δηλαδή η αγάπη μου, δεν είναι ούτε ιερή
ούτε ανίερη, ούτε θεϊκή ούτε διαβολική.
–
Το αίσθημα όμως, το οποίο αποφάσισα και στο οποίο καταδίκασα
τον εαυτό μου από την αρχή, είναι ένα στενό αίσθημα, επειδή είναι
προκαθορισμένο αίσθημα, από το οποίο δεν μπορώ να αποσπαστώ ή
να δηλώσω ότι αποσπάστηκα. Επειδή είναι σχηματισμένο εκ των
προτέρων, είναι μια προκατάληψη.
–
α. Βλέπω πώς οι άνθρωποι τρομάζουν βουτηγμένοι στη σκοτεινή δεισιδαιμονία από ένα λεφούσι φαντασμάτων. Αν αφήσω, στο μέτρο των δυνάμεών μου, να
πέσει λιγάκι ημερήσιο φως πάνω σ’ αυτά τα στοιχειά της νύχτας, μήπως θα το κάνω αυτό επειδή μου το εμπνέει η αγάπη που έχω για
σας; Μήπως γράφω από αγάπη για τους ανθρώπους; Όχι, γράφω επειδή θέλω να παράσχω στις σκέψεις μου μια ύπαρξη μέσα στον κόσμο· κι ακόμη κι αν βλέπω εκ των προτέρων ότι οι σκέψεις αυτές θα
πάρουν τη γαλήνη και την ηρεμία σας, ακόμη κι αν βλέπω τους πιο αιματηρούς πολέμους και την πτώση πολλών γενεών να βλασταίνουν
απ’ αυτό τον σπόρο σκέψης -μολαταύτα, θα τον σπείρω. Κάντε μ’ αυτόν ό,τι θέλετε και μπορείτε, αυτό είναι δική σας υπόθεση και δεν με
απασχολεί
–
Τραγουδώ -επειδή είμαι τραγουδιστής. Αλλά σας χρησιμοποιώ γι’
αυτό επειδή -χρειάζομαι αφτιά.
Όπου βρίσκω τον κόσμο στον δρόμο μου -και τον βρίσκω παντού
στον δρόμο μου- τον καταναλώνω για να κατευνάσω την πείνα του εγωισμού μου.
–
Μπορείτε να με τιμωρήσετε με βασανιστήρια, μπορείτε να με απειλήσετε με την κόλαση και την αιώνια καταδίκη, μπορείτε να με εξαντλήσετε τόσο που να πάρω ψεύτικο όρκο, αλλά δεν θα μου αποσπάσετε την αλήθεια, επειδή θέλω να σας πω ψέματα, καθώς δεν σας έχω δώσει αξίωση και δικαίωμα στην ειλικρίνειά μου. Ας με κοιτάξει
από πάνω ο Θεός, «που είναι η αλήθεια», όσο απειλητικά θέλει, ας με
δυσκολέψει όσο θέλει το ψέμα, εγώ έχω μολαταύτα το θάρρος να πω
ψέματά·
–
μολαταύτα, εκείνος, για τον οποίο επιδιώκει το κέρδος, είναι δούλος του κέρδους, δεν είναι πάνω από το κέρδος, είναι κάποιος
ο οποίος ανήκει στο κέρδος, στο πορτοφόλι, όχι στον εαυτό του, δεν
είναι κύριος του εαυτού του. Ένας άνθρωπος που τον κυβερνά το πάθος της πλεονεξίας δεν πρέπει να ακολουθεί τις εντολές αυτού του
κυρίου; Και, αν καμιά φορά τον αιφνιδιάζει μια αδύναμη καλοσύνη
–
διότι, σταματάτε πάντα στα μισά του δρόμου, επειδή
φοβάστε το ιερό. Απέναντι στο ιερό δεν έχετε ιδία θέληση. Ψεύδεσθε
με -μέτρο, όπως είστε ελεύθεροι «με μέτρο», είστε θρήσκοι «με μέτρο» (ο κλήρος δεν πρέπει «να ξεπερνά τα όρια»· γύρω απ’ αυτό το
θέμα γίνεται σήμερα η πιο ανούσια διαμάχη μεταξύ του πανεπιστημίου και της εκκλησίας), έχετε μοναρχικά φρονήματα «με μέτρο» (θέλετε έναν μονάρχη περιορισμένο από το σύνταγμα, από έναν θεμελιώδη νόμο του κράτους) -το καθετί σωστά μετρημένο, χλιαρό και
χλομό, μισό του Θεού, μισό του διαβόλου.
–
τα δικαστήρια του κράτους δεν αναγνωρίζουν το απαράβατο του όρκου. Διότι, αν είχα ορκιστεί σε κάποιον, που υποβάλλεται σε ανάκριση, να μην πω τίποτε εναντίον του, το δικαστήριο
θα απαιτήσει τη δήλωσή μου παρά το ότι με δεσμεύει ένας όρκος, και,
σε περίπτωση που θα αρνηθώ, θα διατάξει την κράτησή μου ώσπου
να αποφασίσω να παραβώ τον όρκο μου. Το δικαστήριο «με απαλλάσσει από τον όρκο μου» -τ ι μεγαλοψυχία! Αν κάποια δύναμη μπορεί να με απαλλάξει από τον όρκο μου, η μόνη που έχει δικαίωμα να
το κάνει είναι εγώ ο ίδιος.
–
Ο άπληστος κερδοσκόπος ρίχνει μερικά κέρματα στο κουτί για τους φτωχούς
και «κάνει το καλό», ο τολμηρός στοχαστής παρηγοριέται με το ότι
δουλεύει για την προαγωγή του ανθρώπινου γένους και ότι η ερημιά
του «αποβαίνει σε καλό» της ανθρωπότητας ή, σε μια άλλη περίπτωση, ότι «υπηρετεί την ιδέα»
–
Μέχρι σήμερα, το σκέπτεσθαι και το εμπορεύεσθαι γίνονται -για
χάρη του Θεού.
–
πρέπει να σκέφτονται -εκτός από τον εαυτό τους- κι έναν άλλο
–
Αυτός ο άλλος όμως εί-
ναι ένα ον πάνω απ’ αυτούς, ένα ανώτερο ή υπέρτατο ον και γι’ αυτό, λέω εγώ, μοχθούν για την αγάπη του Θεού. Επίσης, μπορώ να πω ότι ο έσχατος λόγος των πράξεών τους είναι
-η αγάπη. Όχι μια οικειοθελής αγάπη όμως, όχι η δική τους, αλλά μια
φόρου υποτελής αγάπη, ή ανήκουσα στο υπέρτατο ον (δηλαδή στον
Θεό, που είναι ο ίδιος αγάπη)· κοντολογίς, όχι η εγωιστική, αλλά η
θρησκευτική·
–
Αν μια ένωση έχει κρυσταλλωθεί σε κοινωνία, έχει πάψει να είναι συνασπισμός· διότι ο συνασπισμός είναι ένα ασταμάτητο
ενώνεσθαι· έχει γίνει τελεσίδικη ένωση, έχει φτάσει σε μια ακινητοποίηση, έχει εκφυλιστεί σε κάτι παγιωμένο· είναι -νεκρή ως ένωση, είναι το κουφάρι της ένωσης ή του συνασπισμού, είναι -κοινωνία
–
η διαφορά μεταξύ κράτους και ένωσης είναι αρκετά μεγάλη. Το πρώτο είναι εχθρός και φονιάς της κυριότητας, η δεύτερη κόρη και συνεργάτιδα της κυριότητας· το πρώτο είναι ένα πνεύμα που θέλει να λατρεύ-
εται σαν πνεύμα και αλήθεια, η δεύτερη είναι δικό μου έργο, δικό μου
προϊόν
–
δεν δεσμεύομαι για το μέλλον μου στην ένωση και δεν πουλώ
την ψυχή μου σ’ αυτήν, όπως λένε ότι γίνεται με τον διάβολο και όπως
πράγματι συμβαίνει με το κράτος και με κάθε πνευματική εξουσία.
Αντίθετα, εγώ είμαι και παραμένω για μένα κάτι περισσότερο από το
κράτος, την εκκλησία, τον Θεό και τα τοιαύτα, άρα και κάτι απείρως
περισσότερο από την ένωση.
–
Η αρχή των ανθρώπων ανυψώνεται πάνω απ’ αυτούς σε
κυρίαρχη δύναμη, γίνεται η υπέρτατη ουσία τους, ο Θεός τους, και, ως
τέτοιος -νομοθέτης. Ο κομουνισμός δίνει σ’ αυτή την αρχή την πιο αυστηρή συνέπεια
–
Την υπηρεσία του φιλόστοργου προσώπου μπορώ
να την έχω μόνο -ζητιανεύοντας, είτε με την αξιοθρήνητη εμφάνισή
μου είτε με την ανάγκη μου για βοήθεια, την αθλιότητά μου, την -οδύνη μου. Τι μπορώ να του προσφέρω για τη βοήθειά του; Τίποτε!
Πρέπει να τη δεχτώ ως δώρο
–
Ας αρνηθούμε καλύτερα κάθε υποκρισία της κοινότητας και ας αναγνωρίσουμε ότι, αν είμαστε ίσοι ως άνθρωποι, δεν είμαστε ίσοι επειδή δεν είμαστε άνθρωποι. Είμαστε ίσοι μόνο στη σκέψη, μόνον όταν είμαστε αντικείμενο της σκέψης, όχι όπως είμαστε
πραγματικά και σωματικά. Εγώ είμαι ένα εγώ, κι εσύ είσαι ένα εγώ:
δεν είμαι όμως αυτό το εγώ που έχουμε σκεφτεί· αυτό το εγώ στο οποίο είμαστε όλοι ίσοι είναι μόνο σκέψη μου. Είμαι άνθρωπος και είσαι άνθρωπος: «άνθρωπος» όμως είναι μόνο μια σκέψη, μια γενικότητα· ούτε εγώ ούτε εσύ μπορούμε να λεχθούμε, είμαστε άφατοι, επειδή μόνον οι σκέψεις μπορούν να λεχθούν και συνίστανται στο ομιλείν.
–
Ως μοναδικός δεν μπορείς να επιβεβαιωθείς παρά μόνο μέσα στην ένωση, επειδή η ένωση δεν σε κατέχει, αλλά την
κατέχεις εσύ ή την κάνεις χρήσιμη σε σένα.
–
Σε μια ένωση φέρνεις ολόκληρη τη δύναμή σου, την ικανότητά σου,
και κάνεις τον εαυτό σου να μετράει· σε μια κοινωνία χρησιμοποιείσαι
μέσω της εργασιακής σου δύναμης· στην πρώτη ζεις εγωιστικά, στη
δεύτερη ανθρώπινα, δηλαδή θρησκευτικά, σαν «μέλος του σώματος
αυτού του Κυρίου»
–
Η επανάσταση και η εξέγερση δεν πρέπει να θεωρούνται συνώνυμες. Η πρώτη συνίσταται σε μια ανατροπή των συνθηκών, της κατεστημένης κατάστασης ή status, του κράτους ή της κοινωνίας, και είναι, κατά συνέπεια, μια πολιτική ή κοινωνική πράξη· η δεύτερη έχει
όντως ως αναπόφευκτη συνέπεια έναν μετασχηματισμό των συνθηκών, όμως δεν αρχίζει απ’ αυτόν αλλά από την ανικανοποίηση των ανθρώπων με τον εαυτό τους, δεν είναι ένας ένοπλος ξεσηκωμός, αλλά
ένας ξεσηκωμός των ατόμων, ένας σηκωμός δίχως μέριμνα για τις
διευθετήσεις που προκύπτουν απ’ αυτόν. Η επανάσταση απέβλεπε
σε καινούργιες διευθετήσεις- η εξέγερση μάς οδηγεί όχι πια στο να αφεθούμε να διευθετηθούμε, αλλά στο να διευθετήσουμε τον εαυτό
μας, και δεν δημιουργεί αστραφτερές ελπίδες για «θεσμούς».
–
«Τίποτε
σ’ αυτόν τον κόσμο δεν είναι τέλειο.» Μ’ αυτή τη θλιβερή φράση τον
αποχωρίζονται οι καλοί και καταφεύγουν στο καμαράκι τους κοντά
στον Θεό ή στην περήφανη «αυτοσυνειδησία» τους. Εμείς όμως μένουμε σ’ αυτόν τον «ατελή» κόσμο, επειδή ακόμη κι έτσι μπορούμε να
τον χρησιμοποιήσουμε για την -αυτοαπόλαυσή μας.
Η συναλλαγή μου με τον κόσμο συνίσταται στο να τον απολαμβάνω, κι έτσι στο να τον αναλώνω για την αυτοαπόλαυσή μου
–
Ζει κανείς με τη λαχτάρα και έχει ζήσει χιλιάδες
χρόνια μ’ αυτήν, έχει ζήσει με την ελπίδα. Τελείως διαφορετικά ζει
κανείς με την -απόλαυση!.
–
φοβάται να χρησιμοποιήσει τη ζωή του όπως του αρέσει: αυτή είναι μόνο για «καλή
χρήση».
Κοντολογίς, έχει κανείς μια κλήση στη ζωή, ένα καθήκον στη ζωή· έχει κάτι να πραγματοποιήσει και να παράγει με τη ζωή του, ένα κάτι
για το οποίο η ζωή μας είναι μόνο μέσο και εργαλείο, ένα κάτι που αξίζει περισσότερο απ’ αυτή τη ζωή, ένα κάτι στο οποίο χρωστάμε τη
ζωή μας. Έχουμε έναν Θεό που ζητά μια ζωντανή θυσία.
–
Το καθένα από τα χαρακτηριστικά σου πρέπει να είναι ανθρώπινο·
εσύ ο ίδιος πρέπει να είσαι τέτοιος από την κορυφή ώς τα νύχια, μέσα και έξω· διότι η ανθρώπινη ιδιότητα είναι η κλήση σου.
Κλήση – προορισμός – καθήκον!
–
Και δεν εξεγείρεστε επιτέλους με το ότι σας παίρνουν πάντα αλλιώς απ’ ό,τι θα θέλατε να φαίνεστε. Όχι, θέτετε μηχανικά στον εαυτό σας το ερώτημα που σας θέτουν: «Για τι πράγμα είμαι κεκλημένος; Τι πρέπει να κάνω;»
–
Τώρα, θα μπορούσε κανείς να
φωνάξει στον άνθρωπο: χρησιμοποίησε τη δύναμή σου. Ωστόσο, η
προσταγή αυτή θα μπορούσε να πάρει το νόημα ότι καθήκον του ανθρώπου είναι να χρησιμοποιεί τη δύναμή του. Δεν είναι έτσι. Αντίθετα, ο καθένας χρησιμοποιεί πραγματικά τη δύναμή του δίχως να το
βλέπει αυτό πρώτα ως κλήση του: κάθε στιγμή, ο καθένας χρησιμοποιεί όση δύναμη κατέχει
–
Το καθετί είναι δικό μου, γι’ αυτό φέρνω πίσω σε μένα ό,τι θέλει να
αποσπαστεί από μένα, προπαντός όμως φέρνω πάντα πίσω τον εαυ-
τό μου, όταν κάποια υποταγή μου με έχει κάνει να ξεφύγω από τον
εαυτό μου.
–
Εγώ δέχομαι με ευγνωμοσύνη αυτά που απέκτησαν για μένα αιώνες κουλτούρας· δεν θέλω να πετάξω και να παρατήσω τίποτα: δεν
έζησα μάταια. Η εμπειρία ότι έχω δύναμη πάνω στη φύση μου και δεν
χρειάζεται να είμαι δούλος των ορέξεών μου, δεν πρέπει να χαθεί για
μένα· η εμπειρία ότι μπορώ να υποτάξω τον κόσμο με τα μέσα που
μου δίνει η κουλτούρα αγοράστηκε πολύ ακριβά για να μπορέσω να
την ξεχάσω. Θέλω όμως ακόμη περισσότερα.
–
Αν δει κανείς κάποιον να καταστρέφεται σε μια μανία, σε ένα πάθος κτλ. (όπως στο ψιλικατζίδικο πνεύμα, στη ζήλια), του δημιουργείται η επιθυμία να τον γλιτώσει απ’ αυτή την κατοχή και να τον βοηθήσει στην «αυτοϋπερνίκησή» του. Θέλουμε να τον κάνουμε άνθρωπο! Αυτό θα ήταν πολύ ωραίο αν μια καινούργια κατοχή δεν έμπαινε
αμέσως στη θέση της παλιάς. Ελευθερώνει όμως κανείς από τη φιλαργυρία κάποιον που είναι δούλος σ’ αυτήν μόνο και μόνο για να τον
παραδώσει στην ευσέβεια, στην ανθρώπινη ιδιότητα ή σε κάποια άλο
λη αρχή, και να τον μεταφέρει και πάλι σε μια έμμονη άποψη.
–
λες και η κούκλα δεν είναι για το κοριτσάκι το σπουδαιότερο πράγμα, και το Κοράνι για τον Τούρκο. Για όσο καιρό εγώ δεν είμαι το μοναδικό σπουδαίο πράγμα για μένα, δεν έχει σημασία σε ποιο αντικείμενο «δίνω
βάρος», και μόνον το μεγαλύτερο ή μικρότερο έγκλημα που κάνω σε
βάρος του έχει αξία. Ο βαθμός της προσκόλλησης και της αφοσίωσης
μου δείχνει το σημείο της υποτέλειάς μου, ο βαθμός του αμαρτήματός μου δείχνει το μέτρο της κυριότητάς μου.
–
κάθε κρίση που εκφέρω
για ένα αντικείμενο είναι δημιούργημα της θέλησής μου· κι αυτή η διόραση πάλι με οδηγεί να μην χαθώ μέσα στο δημιούργημα, στην κρίση, αλλά να παραμείνω ο δημιουργός, ο κριτής, που πάντα δημιουργεί εκ νέου. Όλα τα κατηγορήματα των αντικειμένων είναι αποφάνσεις μου, κρίσεις μου, δημιουργήματά μου. Αν θέλουν να αποσπαστούν από μένα και να είναι κάτι δι’ εαυτό ή να επιβληθούν σε μένα,
τότε το πιο επείγον πράγμα που έχω να κάνω είναι να τα πάρω πίσω
στο μηδέν τους, δηλαδή σε μένα, τον δημιουργό
–
Το αντικείμενο μάς κάνει κατεχόμενους ανθρώπους τόσο με την ιερή μορφή του όσο και με την ανίερη, τόσο ως υπεραισθητό αντικείμενο όσο και ως αισθητό. Η όρεξη ή μανία αναφέρεται και στα δύο, και
η φιλαργυρία και η λαχτάρα για τον ουρανό βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο
–
Εντελώς διαφορετικό απ’ αυτό το ελεύθερο σκέπτεσθαι είναι το ίδιον σκέπτεσθαι, το σκέπτεσθαι μου, ένα σκέπτεσθαι που δεν με καθοδηγεί, αλλά καθοδηγείται, συνεχίζεται ή διακόπτεται, από μένα όπως μου αρέσει. Η διάκριση αυτού του ιδίου σκέπτεσθαι από το ελεύθερο σκέπτεσθαι είναι παρόμοια μ’ εκείνη της ιδίας αισθητότητας,
την οποία ικανοποιώ όπως μου αρέσει, από την ελεύθερη, αχαλίνωτη
αισθητότητα, στην οποία υποκύπτω.
–
Μόνον εγώ δεν είμαι μόνον αφαίρεση:
εγώ είμαι το παν του παντός, συνεπώς, ακόμη και αφαίρεση ή τίποτε:
είμαι όλα και τίποτα· δεν είμαι απλή σκέψη, την ίδια στιγμή όμως είμαι γεμάτος σκέψεις, ένας κόσμος σκέψεων
–
Το «απόλυτο σκέπτεσθαι» είναι το σκέπτεσθαι που ξεχνά ότι είναι δικό μου σκέπτεσθαι, ότι εγώ
σκέπτομαι και ότι αυτό δεν υπάρχει παρά μέσω εμού. Όμως εγώ, ως
εγώ, καταπίνω πάλι το δικό μου, είμαι κύριός του· μόνο τη γνώμη μου
μπορώ ανά πάσα στιγμή να αλλάξω, να την εκμηδενίσω, να την πάρω
πίσω στον εαυτό μου και να την αναλώσω.
–
Όμως, «οι σκέψεις σας δεν είναι σκέψεις μου και οι δρόμοι σας δεν
είναι δρόμοι μου». Ή μάλλον, εννοώ το αντίθετο: Οι σκέψεις σας είναι
σκέψεις μου, τις οποίες διαθέτω όπως θέλω, και τις οποίες ρίχνω κάτω δίχως έλεος· είναι ιδιοκτησία μου, την οποία εκμηδενίζω όπως θέλω. Δεν περιμένω από σας πρώτα την άδεια για να κονιορτοποιήσω
και να σκορπίσω με ένα φύσημα τις σκέψεις σας. Δεν με ενδιαφέρει
το ότι κι εσείς ονομάζετε αυτές τις σκέψεις δικές σας, παραμένουν δικές μου όπως και να έχει το πράγμα, και το τι θα κάνω μ’ αυτές είναι
δική μου υπόθεση, όχι σφετερισμός.
–
η ελευθερία της σκέψης υπάρχει όταν μπορώ να έχω όλες τις
δυνατές σκέψεις· οι σκέψεις γίνονται όμως ιδιοκτησία μόνον με το να
μην είναι ικανές να γίνουν κύριες.
–
Ο καθολικισμός έσερνε τον εξεταζόμενο ενώπιον του δικαστηρίου
της εκκλησιαστικότητας, ο προτεσταντισμός ενώπιον του δικαστηρίου του βιβλικού χριστιανισμού. Η βελτίωση θα ήταν μικρή αν τον έσερναν ενώπιον του δικαστηρίου του λογικού
–
Το αν η εκκλησία, η Βίβλος ή το λογικό (το οποίο άλλωστε επι-
καλούνταν ήδη ο Λούθηρος και ο Χους) είναι η ιερή αυθεντία δεν έχει
ουσιαστική διαφορά.
–
Συγκεκριμένα, για το σκέπτεσθαι μου η έναρξη
δεν είναι μια σκέψη αλλά εγώ, και γι’ αυτό είμαι επίσης και σκοπός
του
–
Μπορώ να απαρνηθώ τόσο λίγο το σκέπτεσθαι όσο το αισθάνεσθαι,
τόσο λίγο τη δραστηριότητα του πνεύματος όσο τη δραστηριότητα
των αισθήσεων
–
Η δύναμη των λέξεων ακολουθεί εκείνη των πραγμάτων: πρώτα εξαναγκάζεται κανείς με το ραβδί και μετά με την πεποίθηση. Η δύναμη των πραγμάτων ξεπερνά το θάρρος μας, το πνεύμα
μας· απέναντι στη δύναμη μιας πεποίθησης, και συνεπώς της λέξης,
ακόμη και το όργανο βασανισμού και το ξίφος χάνουν τη δύναμη και
την υπεροχή τους
–
ανεβάζω τον εαυτό μου πάνω από τις αλήθειες και τη δύναμη τους: όπως είμαι πάνω από το αισθητό, έτσι είμαι και πάνω από
την αλήθεια. Μπροστά σε μένα οι αλήθειες είναι τόσο κοινές και αδιάφορες όσο τα πράγματα· δεν με πάνε μακριά και δεν μου εμπνέουν
ενθουσιασμό. Δεν υπάρχει ούτε μια αλήθεια, δικαίωμα, ελευθερία,
ανθρώπινη ιδιότητα κ.ο.κ. που να έχει υπόσταση μπροστά σε μένα,
και στην οποία να υποτάσσομαι. Δεν είναι παρά λέξεις, τίποτε άλλο
από λέξεις, όπως όλα τα πράγματα δεν είναι για τον χριστιανό παρά
«μάταια πράγματα».
–
Αν υπάρχει έστω μία αλήθεια στην οποία πρέπει να αφιερώσει τη
ζωή του και τις δυνάμεις του ο άνθρωπος επειδή είναι άνθρωπος, τότε
είναι υποταγμένος σε έναν κανόνα, κυριαρχία, νόμο κ.ο.κ, είναι υπηρέτης.
–
κανένας όμως δεν έχει το καθήκον να σκέφτεται ή να πιστεύει
–
Καμιά υπόθεση, κανένα
δήθεν «ύψιστο συμφέρον της ανθρωπότητας», καμιά «ιερή υπόθεση»
δεν αξίζει να την υπηρετείς, και να ασχολείσαι μαζί της για χάρη της·
μπορείς να αναζητήσεις την αξία της μόνο στο εξής, στο αν αξίζει κάτι
για σένα για χάρη σου.
–
Εγώ όμως κάνω διάκριση μεταξύ δουλικής και ιδίας κριτικής. Αν
κριτικάρω κάτω από την προϋπόθεση ενός υπέρτατου όντος, η κριτική μου υπηρετεί το ον και γίνεται για χάρη του
–
Το καλό» είναι η λυδία λίθος, το κριτήριο. Το καλό, επιστρέφοντας με χίλια ονόματα και μορφές, παρέμενε πάντα η
προϋπόθεση, παρέμενε το δογματικό παγιωμένο σημείο γι’ αυτή την
κριτική, παρέμενε η -έμμονη ιδέα.
–
αν το σκέπτεσθαι ήταν υποκείμενο, μια προσωπικότητα δρώσα από μόνη της, όπως ακόμη και
το φυτό είναι τέτοιο, τότε δεν θα υπήρχε εγκατάλειψη της αρχής ότι
το σκέπτεσθαι πρέπει να ξεκινά από τον εαυτό του. Ακριβώς όμως η
προσωποποίηση του σκέπτεσθαι προκαλεί τις πολυάριθμες αυτές
πλάνες.
–
Η «αληθινή» κριτική, την οποία εγώ αποκαλώ
«δουλική», είναι γι’ αυτό εξίσου «ελεύθερη» κριτική, διότι δεν είναι
δική μου.
–
Πριν από το σκέπτεσθαι μου, υπάρχω -εγώ.
–
Αυτή η αντιστροφή του συνήθους τρόπου να βλέπουμε τα πράγματα θα μπορούσε να μοιάσει με κενό παιχνίδι με αφαιρέσεις, τόσο πολύ ώστε ακόμη κι εκείνοι εναντίον των οποίων κατευθύνεται θα μπορούσαν να αφεθούν στην αθώα όψη που του δίνω, αν δεν είχε πρακτικές συνέπειες.
–
Ο δουλικός κριτικός έχει
μπροστά στα μάτια του ένα άλλο ον, μια ιδέα, την οποία θέλει να υπηρετεί· γι’ αυτό, σφαγιάζει μόνο τα ψεύτικα είδωλα για χάρη του
Θεού του. Αυτό που γίνεται από αγάπη γι’ αυτό το ον, τι άλλο είναι
από -έργο της αγάπης; Εγώ όμως, όταν κριτικάρω, δεν έχω μπροστά
στα μάτια μου ούτε καν τον εαυτό μου, αλλά μόνον προκαλώ μια ευχαρίστηση στον εαυτό μου, διασκεδάζω τον εαυτό μου σύμφωνα με
τα γούστα μου: σύμφωνα με τις ανάγκες μου, μασώ το πράγμα ή αναπνέω μόνον το άρωμά του.
–
Και με τι μετράς και αναγνωρίζεις την αληθινή σκέψη; Με την ανημποριά σου, δηλαδή με το ότι δεν μπορείς πια
να την πιάσεις από πουθενά! Όταν αυτή σε υποτάσσει, σε ενθουσιάζει και σε παρασύρει, τότε τη θεωρείς αληθινή. Η κυριαρχία της πάνω σου πιστοποιεί για σένα την αλήθεια της· και όταν σε κατέχει και
εσύ είσαι κατεχόμενος απ’ αυτήν, είσαι ικανοποιημένος επειδή έχεις
βρει τον -κύριο και αφέντη σου. Όταν αναζητούσες την αλήθεια, τι
λαχταρούσε η καρδιά σου; Τον κύριό σου!
–
Η αλήθεια είναι σίγουρη για μένα, και δεν χρειάζεται να τη
λαχταρώ. Το να προσφέρω μια υπηρεσία στην αλήθεια, δεν είναι καθόλου πρόθεσή μου· είναι για μένα μόνον ένα μέσο διατροφής για το
σκεπτόμενο κεφάλι μου, όπως είναι οι πατάτες για το στομάχι μου
που χωνεύει ή όπως είναι ένας φίλος για την κοινωνική μου καρδιά.
–
Η αλήθεια είναι ένα -δημιούργημα.
Όπως παράγετε αναρίθμητα πράγματα με τη δραστηριότητά σας,
ναι, διαμορφώνετε εκ νέου την επιφάνεια της γης και στήνετε παντού
ανθρώπινα έργα, μπορείτε ακόμη να ανακαλύψετε αναρίθμητες αλήθειες με το σκέπτεσθαι σας, και εμείς θέλουμε πρόθυμα να χαρούμε
μ’ αυτές. Μολαταύτα, όπως δεν μου αρέσει να παραδοθώ για να υπηρετήσω μηχανικά τις μηχανές που ανακαλύψατε πρόσφατα, αλλά
μόνο να βοηθήσω να λειτουργούν αυτές για δικό μου όφελος, έτσι θέλω μόνο να χρησιμοποιήσω τις αλήθειες σας, δίχως να αφήνομαι να
χρησιμοποιούμαι για τις απαιτήσεις τους.
Όλες οι αλήθειες κάτω από μένα είναι της αρεσκείας μου· μια αλήθεια πάνω από μένα, μια αλήθεια από την οποία θα έπρεπε να καθοδηγούμαι, δεν την γνωρίζω. Για μένα δεν υπάρχει αλήθεια, διότι τίποτε δεν είναι παραπάνω από μένα! Ούτε καν η ουσία μου ούτε η ουσία
του ανθρώπου είναι παραπάνω από μένα, αυτή τη «σταγόνα στον ωκεανό», αυτόν τον «ασήμαντο άνθρωπο»!
–
Εγώ είμαι το κριτήριο της αλήθειας, αλλά δεν είμαι ιδέα, αλλά κάτι παραπάνω από ιδέα, δηλαδή
ανείπωτος. Η κριτική μου δεν είναι «ελεύθερη», δεν είναι ελεύθερη από μένα, και δεν είναι «δουλική», δεν είναι στην υπηρεσία μιας ιδέας,
αλλά είναι ιδία μου κριτική.
Η αληθινή ή ανθρώπινη κριτική προσπαθεί να βρει αν κάτι ταιριάζει στον άνθρωπο, στον αληθινό άνθρωπο· αλλά μέσω της ιδίας κριτικής εσύ ανακαλύπτεις αν αυτό ταιριάζει σε σένα.
–
Ίσως κι εγώ, την επόμενη ακριβώς στιγμή, να αμυνθώ ενάντια στις
προηγούμενες σκέψεις μου· κι εγώ μπορεί να αλλάξω ξαφνικά τον
τρόπο δράσης μου· αλλά όχι επειδή δεν αντιστοιχεί προς τον χριστιανισμό, όχι επειδή πηγαίνει ενάντια στα αιώνια ανθρώπινα δικαιώματα, όχι επειδή χτυπάει καταπρόσωπο την ιδέα της ανθρωπιάς, της ανθρώπινης ιδιότητας και του ανθρωπισμού, αλλά -επειδή εγώ δεν είμαι πια το παν σ’ αυτόν, επειδή δεν μου παρέχει πια πλήρη απόλαυ-
ση, επειδή αμφιβάλλω για την προγενέστερη σκέψη μου ή δεν μου αρέσει πια ο τρόπος δράσης που εφάρμοζα
–
δεν θα ανατρίχιαζα πια μπροστά σε μια σκέψη,
κι ας φαινόταν όσο αλαζονική και «διαβολική» ήθελε, επειδή, αν απειλεί να γίνει πολύ στενόχωρη και δυσάρεστη σε μένα, το τέλος της βρίσκεται υπό τη δύναμή μου
–
Καμιά σκέψη δεν είναι ιερή, διότι καμιά σκέψη δεν περνάει για «ευσέβεια»· κανένα αίσθημα δεν είναι ιερό (δεν υπάρχει ιερό αίσθημα
φιλίας, μητρικό αίσθημα κ.ο.κ.), καμιά πίστη δεν είναι ιερή. Είναι όλες απαλλοτριώσιμες, η απαλλοτριώσιμη ιδιοκτησία μου, και όπως τις
δημιουργώ, έτσι και τις εκμηδενίζω.
–
Ασύνειδα και αθέλητα πασχίζουμε όλοι για την κυριότητα
–
ο «εγωιστής», τον οποίο έχει γεννήσει ο ανθρωπισμός σήμερα σαν
διάβολο της μόδας, δεν είναι μια απλή ανοησία; Ο εγωιστής, μπροστά
στον οποίο τρέμουν οι ανθρωπιστές, είναι ένα στοιχειό τόσο όσο είναι
και ο διάβολος: υπάρχει μόνον ως φάντασμα που τρομάζει και ως φανταστικό σχήμα μέσα στα κεφάλια τους
–
Είμαστε όλοι τέλειοι, και σ’ όλη τη γη δεν υπάρχει ούτε ένας άνθρωπος που να είναι αμαρτωλός!
–
ο κόσμος βρίθει από τρελούς που νομίζουν πως είναι αμαρτωλοί
–
Η αμαρτία τους είναι φανταστική.
Ωστόσο, μπορεί να αντιτείνει κανείς επίβουλα ότι η τρέλα τους ή η
«κατάστασή τους του κατεχόμενου» είναι τουλάχιστον η αμαρτία
τους. Η «κατάσταση τους του κατεχόμενου» δεν είναι τίποτε άλλο
απ’ αυτό που μπόρεσαν να παράγουν, το αποτέλεσμα της ανάπτυξής
τους, όπως η πίστη του Λούθηρου στη Βίβλο ήταν αυτό που ήταν ικανός να πετύχει
–
Δεν υπάρχει αμαρτωλός και αμαρτωλός εγωισμός!
Φύγε μακριά μου με τη «φιλανθρωπία» σου! Σύρσου, εσύ φιλάνθρωπε, μέσα στα «άντρα του ελαττώματος», μείνε για λίγο μέσα στον
συνωστισμό της μεγάλης πόλης: δεν θα βρεις παντού αμαρτία, αμαρτία και πάλι αμαρτία;
–
είσαι αυτός που τους ρίχνει στον βούρκο της αμαρτίας, αυτός που τους διαχωρίζει σε ανθρώπους με ελαττώματα και ενάρετους
ανθρώπους, σε ανθρώπους και μη ανθρώπους, αυτός που τους λερώνει με τα πτύελα της δικής του «κατάστασης του κατεχόμενου»· διότι
δεν αγαπάς τους ανθρώπους, αλλά τον άνθρωπο. Εγώ όμως σου λέω
πως ποτέ δεν είδες κανέναν αμαρτωλό -μόνο τον ονειρεύτηκες.
–
είμαι μοναδικός. Γι’ αυτό και οι απαιτήσεις μου είναι μοναδικές, και οι
πράξεις μου· κοντολογίς, το καθετί σε μένα είναι μοναδικό. Και μόνον ως αυτό το μοναδικό εγώ ιδιοποιούμαι εγώ τα πάντα, καθώς δραστηριοποιώ και αναπτύσσω τον εαυτό μου μόνον ως αυτό το εγώ. Δεν
αναπτύσσομαι ως άνθρωπος ούτε αναπτύσσω τον άνθρωπο, αλλά, ως
εγώ, αναπτύσσω -τον εαυτό μου.
Αυτό είναι το νόημα του -μοναδικού.
–
Η ιδέα δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί παραμένοντας ιδέα, αλλά μόνον όταν πεθαίνει ως ιδέα·
–
Στους Αρχαίους, η οικογένεια, το κράτος, η πατρίδα κ.ο.κ είναι θεϊκά εφόσον είναι υπαρκτά
πράγματα· στους νεότερους, η θεϊκότητα έρχεται μόνο μετά, το υπαρκτό είναι αμαρτωλό και γήινο και πρέπει να «λυτρωθεί»
–
Επειδή όμως τόσο ο χριστιανισμός όσο και η αρχαιότητα έχουν να
κάνουν με το θεϊκό, καταλήγουν πάντα σ’ αυτό, έστω κι από τους πιο
αντίθετους δρόμους
–
να θυμίσω το ποίημα του Λενάου 34 3
Drei Zigeuner.
-Πώς, είμαι εγώ στον κόσμο για να πραγματοποιώ ιδέες; Για να συνεισφέρω, μέσω της ιδιότητάς μου του πολίτη, στην πραγματοποίηση
της ιδέας «κράτος» ή μέσω του γάμου, ως σύζυγος και πατέρας, στο
να δώσω ύπαρξη στην ιδέα της οικογένειας; Τι με νοιάζει μια τέτοια
κλήση! Ζω σύμφωνα με μια κλήση τόσο λίγο όσο αναπτύσσεται και
ευωδιάζει ένα λουλούδι σύμφωνα με μια κλήση.
–
Λένε για τον Θεό, «ονόματα δεν σε ονομάζουν». Αυτό ισχύει για μένα: καμιά έννοια δεν με εκφράζει, τίποτε απ’ όλα όσα χαρακτηρίζονται ουσία μου δεν με εξαντλεί· είναι μόνον ονόματα. Ομοίως, λένε
για τον Θεό πως είναι τέλειος και δεν έχει καμιά κλήση να πασχίζει
για τελειότητα. Το ίδιο ισχύει μόνο για μένα.
Είμαι ιδιοκτήτης της δύναμής μου, και είμαι τέτοιος όταν ξέρω πως
είμαι μοναδικός. Στον μοναδικό ο ίδιος ο ιδιοκτήτης επιστρέφει στο
δημιουργικό μηδέν, από το οποίο γεννήθηκε. Κάθε ανώτερη ουσία
πάνω από μένα, είτε ο Θεός είτε ο άνθρωπος, αδυνατίζει το αίσθημα
της μοναδικότητάς μου και χλομιάζει μόνο μπροστά στον ήλιο αυτής
της συνείδησης. Αν τοποθετήσω την υπόθεσή μου σε μένα344, στον μοναδικό, τότε αυτή στηρίζεται στον φθαρτό, στον θνητό δημιουργό της,
ο οποίος αναλώνει τον εαυτό του, και μπορώ να πω:
Τοποθέτησα την υπόθεσή μου στο τίποτα.